نشان تجارت - الهام عندلیب‌مقدم: «مسجد ضرار» یا «مسجد اختلاف»، بنایی است که در سال نهم هجری، توسط مخالفان اسلام در مدینه بنا و به دستور پیامبر ویران شد. ضرار در لغت، به معنای زیان رسانیدن تعمدی است و این نام از اشاره قرآن به جریان این مسجد گرفته شده است. داستان مسجد ضرار توسط همه مفسران اسلامى و بسیارى از منابع تاریخی ذکر شده است، اما در جزییات آن تفاوت‌هایی وجود دارد. حال چند صباحی است که برخی افراد جریان اصولگرا در ایران در واکنش به عملکرد مولوی عبدالحمید امام جماعت مسجد مکی زاهدان و حامیانش، آن مسجد را به مسجد ضرار تشبیه می‌کنند. از جمله محمدجواد لاریجانی که گفته بود: «مسجد مکی کاملاً مصداق مسجد ضرار است یعنی مسجد نیست و آنجا دقیقاً محل توطئه است. برای پیامبر اسلام هم تخریب مسجد ضرار خیلی سخت بود، اما مسجد توسط عده‌ای درست شده بود برای اشاعه افکار انحرافی و پیامبر دستور داد تا آن مسجد را خراب کنند. مسجد مکی امروز به مسجد ضرار تبدیل شده است. از آنجا حرف‌های متعفن بیرون می‌آید حرف‌های اسلامی بیرون نمی‌آید حرف‌های کسانی از این مسجد بیرون می‌آید که در بیرون مرز‌ها علیه اسلام توطئه می‌کنند.»
محل مسجد ضرار کجاست و توسط چه کسانی ساخته شد؟
مسجد ضرار در مدینه، نزدیک به مسجد قبا در بخشی از خانه خذام بن خالد و به قولی ودیعه بن خزام بنا شد. ابن هشام خذام بن خالد جزو منافقان و از افراد قبیله بنی عمرو بن عوف بود. ویلیام مویر شرق‌شناس اهل اسکاتلند که در زمینه تاریخ اسلام فعالیت می‌کرد، می‌گوید پیامبر معتقد بود این مسجد برای دور کردن مردم از مسجد قبا و ایجاد اختلاف میان مسلمانان بنا شده بود.
مسجد توسط دوازده و به روایتی دیگر پانزده نفر به دستور ابوعامر راهب ساخته شد. ابوعامر راهب یک راهب مسیحی بود که پس از اسلام، برخلاف قبیله خود، به دعوت اسلام لبیک نگفت. او با پیامبر مخالفت کرد و روانه مکه شد و با مشرکین به جنگ با مسلمانان رفت؛ به همین خاطر پیامبر به او لقب «فاسق» را داد.
خلاصه داستان مسجد ضرار
این بنا با هدف اصلی ترویج کفر، تفرقه میان مسلمانان و پایگاهی علیه پیامبر ساخته شده بود، اما سازندگان آن ادعا می‌کردند که مسجد را برای بیماران و گرفتاران در هوای سرد و شب‌های بارانی و زمستانی ساخته‌اند که به دلیل دوری راه امکان استفاده از مسجد قبا را ندارند. ابوعامر و پیروانش که از انصار مسلمان ناراضی بودند، به دنبال پایگاهی برای جمع‌آوری نیرو و اسلحه بودند که با حمایت هراکلیوس، امپراتور بیزانس یا روم شرقی، به جنگ با محمد و اصحابش رفته تا آن‌ها را از مدینه بیرون کنند. همچنین این افراد به بهانه ساخت مسجد در جنگ تبوک حاضر نشدند.
به گفته احمد بن یحیی بلاذری، از تاریخ نگاران و جغرافی‌دانان عرب یا ایرانی سده دوم و سوم هجری قمری، افرادی که مسجد ضرار را در جهت شرارت و خیانت و نفاق میان مومنان بنا کردند، از برپایی نماز در مسجد قبا خودداری کرده و مدعی بودند که قبلاً در این بنا چهارپایانی، چون خر بسته می‌شد.
بانیان مسجد ضرار پس از بنای مسجد از پیامبر اکرم (ص) خواستند، برای آغاز به کار آن، در آنجا نماز بخواند تا از برکت دعای پیامبر برخوردار شوند. در آن زمان، پیامبر عازم غزوه تبوک بود، بنابراین اقامه نماز را به پس از بازگشت از غزوه موکول کرد، اما زمانی که پیامبر از جنگ تبوک بازگشت و به نزدیک مدینه رسید، آیات ۱۰۷ و ۱۰۸ سوره توبه بر او نازل شد.
آیه‌های قرآن درباره مسجد ضرار
در آیه ۱۰۷ سوره توبه آمده است: وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَکُفْرًا وَتَفْرِیقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ ۚ وَلَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَىٰ ۖ وَاللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ به معنی «و (گروهی دیگر از منافقانند) آنان که مسجدی برای زیان به اسلام برپا کردند و مقصودشان کفر و عناد و تفرقه کلمه بین مسلمین و ساختن کمین‌گاهی برای دشمنان دیرینه خدا و رسول بود و با این همه قسم‌های موکّد یاد می‌کنند که ما جز قصد خیر غرضی نداریم، و خدا گواهی می‌دهد که محققا دروغ می‌گویند.»
همچنین در آیه ۱۰۸ سوره توبه می‌گوید: لَا تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا ۚ لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَىٰ مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ ۚ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا ۚ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ به معنی «تو (ای رسول ما) هرگز در مسجد آن‌ها (به نماز) نایست که همان مسجد (قبا) که بنیانش از اول بر پایه تقوای محکم بنا گردیده سزاوارتر است به اینکه در آن اقامه نماز کنی، که در آن مسجد مردان پاکی که مشتاق تهذیب نفوس خودند درآیند، و خدا مردان پاک مهذّب را دوست می‌دارد.»
پس از نزول این آیات و وحی الهی، پیامبر به یاران خود از جمله مالک بن دخشم و معن بن عدی یا به برادر او عاصم بن عدی و به روایتی دیگر، به گروهی از جمله وحشی، قاتل حمزه عموی پیامبر، دستور تخریب و به آتش کشیدن این مسجد را داد و از آن پس، آن مکان محل ریختن زباله و مردار شد.
به نقل از ابوعبدالله محمد بن عمر واقدى، از مشاهیر قدمای مورخین اسلامی، ابولباب بن عبدالمنذر، از صحابه پیامبر، با چوب‌های باقی مانده از مسجد ضرار، خانه‌ای ساخت، اما گفته می‌شود که در آن خانه نه کسی به دنیا آمد و نه پرنده‌ای آشیان کرد.
اینکه پیامبر، پیش از رفتن به جنگ تبوک، با بنای مسجد ضرار مخالفت نکرد، شاید به این دلیل بوده است که وضعیت مسجد و بانیان آن روشن‌تر شود و شاید برای جلوگیری از ایجاد تشنج در فضای آرام مدینه بوده است.
