نشان تجارت - انتهای فیلم و بعد از مرگ پدر، اما امیدوار‌کننده بود، چون نشان می‌داد نوجوان اوتیستیک گرچه چندان متوجه مرگ پدر نیست، آموزش‌های او را به خوبی فراگرفته و می‌تواند تا حدی مستقل زندگی کند. این جلسه نوعی فیلم‌درمانی film therapy بود!
با دکتر هادی کریمی، پزشک و سینماگر، در رابطه با این روش درمانی و اینکه در دنیای امروز و در کشور ما این نوع درمان چقدر طرفدار دارد، گفتگو کرده‌ایم.
آیا فیلم‌تراپی روش درمانی در دنیای مدرن است؟
در حقیقت فیلم‌درمانی شاخه‌ای از سایکودراما و نمایش درمانی و درام‌درمانی است که ریشه آن به یونان باستان برمی‌گردد. در گذشته، تئاتر تنها برای نمایش و بازی نبوده است، بلکه در حقیقت محلی برای اجرای دیالوگ و گفتگو درباره مباحث روز و به‌ویژه مسائل سیاسی اجتماع بوده که بین شخصیت‌های متضاد اجرا می‌شد.
در این شرایط کسانی که دوست نداشتند در باغ آکادمیک و آموزشکده‌ها با استادان بزرگ کار کرده و از نظرات آن‌ها استفاده کنند به تئاتر می‌آمدند و با دیدن نمایش تمام دروس را که به شکل دیالوگ گفته می‌شد، می‌آموختند و از نتیجه‌گیری‌هایی که به شکل مونولوگ از زبان قهرمان قصه بیان می‌شد، استفاده می‌کردند.
بعد از دیدن نمایش معمولا سوالات در ذهن فردی که نمایش را دیده بود، برطرف می‌شد و شخص به آرامش ذهنی و روانی می‌رسید. در تئاتر‌های متاخر حتی شخصی از میان تماشاگران که البته در حقیقت بازیگر بود وارد صحنه می‌شد و با بازیگر اصلی مباحثه و مجادله می‌کرد. البته تماشاگران از ساختگی بودن این بازی بی‌خبر بودند و این موضوع تئاتر را برایشان جذاب‌تر می‌کرد و حس می‌کردند می‌توانند در نمایش مداخله کنند.
چندی بعد این باور فراگیر شد که باید فاصله صحنه و تماشاگران را برداشت، زیرا بازیگر باید به قدری تیزهوش باشد و به آنچه می‌گوید اعتقاد داشته باشد که بتواند با مردم عادی و تماشاگران هم مباحثه کند. بعد‌ها پزشکی به نام «ژاکوب لویی مورنو» که هم‌عصر فروید بود، اما نظرات روان‌پزشکی متفاوتی داشت، عملکرد واقعی انسان‌ها را روی صحنه بررسی کرد. او معتقد بود وقتی فردی روی صحنه فی‌البداهه اجرا می‌کند، فانتزی‌هایی که در نیمکره راست مغزش است با واقعیت‌های نیمکره چپ درهم‌می‌آمیزد و به تخلیه احساسات فرد کمک می‌کند. این باور او زمینه‌ساز گروه درمانی و تئاتردرمانی‌های امروز شد.
در تئاتردرمانی چه اتفاقی می‌افتد؟
فردی که قرار است درمان شود، با افراد دیگری که درگیری‌های مشابه دارند همزمان نمایشی را برای ناظر بیرونی که معمولا روان‌شناس یا روان‌پزشک است، اجرا می‌کند و به کمک مباحثه‌هایی که انجام می‌شود به تخلیه هیجانات فرد کمک می‌شود.
فیلم‌درمانی چطور؟
فیلم‌درمانی در واقع همان سایکودراماست، با این تفاوت که دیگر سِن نمایش وجود ندارد و این شانس که بیمار روی صحنه روندی را طی کند تا مشغولیت‌های ذهنی‌اش رفع شود و هیجاناتش فروکش کند، وجود ندارد. بیمار می‌تواند در فیلم‌تراپی با بازیگر همذات‌پنداری کند و نسبت به رفتار بازیگر یا کار او احساس منفی نشان دهد. در واقع در فیلم‌تراپی بیمار در جهان فیلم غرق می‌شود.
آیا فیلمی که برای درمان ساخته می‌شود، ویژگی‌های خاصی دارد یا از هر نوع فیلمی می‌توان استفاده کرد؟
معمولا این نوع فیلم‌ها انگیزشی هستند و از جادوی کلام در آن‌ها استفاده می‌شود تا در فرد انگیزه ایجاد کند. حتی گفته شده مربی تیم ملی نیز قبل از مسابقات جهانی برای بازیکنان فیلم‌های کلیشه‌ای جنگندگی پخش می‌کرده تا روحیه جنگجویی را در آن‌ها پرورش دهد.
تماشای این نوع فیلم‌ها چطور سبب ایجاد انگیزه در فرد می‌شود؟
تماشای این نوع فیلم‌ها سبب ترشح هورمون‌های لازم در بدن فرد می‌شود و برخی انتقال‌دهنده‌های عصبی را فعال می‌کند که تمرکز را بالا می‌برد و سبب افزایش هیجان و کنترل و در عین حال کنترل خشم می‌شود.
این نوع فیلم‌ها غیر از انگیزه چه تاثیر دیگری می‌توانند داشته باشند؟
برخی کمک می‌کنند فرد با مشکل خود روبرو شده و متوجه شود مشکلی که دارد آنقدر‌ها هم بزرگ نیست و افراد دیگری نیز در سراسر دنیا با مشکلی مانند او مواجه هستند. در واقع نوعی تسکین خاطر در فرد به وجود می‌آورد و از ابعاد مرعوب‌کننده مشکل می‌کاهد.
بعضی فیلم‌ها هم رویا‌پردازانه هستند و به افرادی که می‌دانند مشکلاتشان در دنیای واقعی حل‌شدنی نیست به واسطه قهرمانی که می‌تواند آن را با فانتزی حل کند تسلی خاطر می‌دهند. گاهی نیز در گذشته برای افرادی که از دیدن برخی صحنه‌ها یا اعمال لذت می‌بردند همراه با دیدن فیلم ماده‌ای می‌خوراندند که فرد همزمان با دیدن فیلم احساس تهوع پیدا کند یا به نحوی او را آزار می‌دادند که دیگر همراه با دیدن آن فیلم احساس لذت نداشته باشد.
آیا فیلم‌درمانی بر تئاتردرمانی یا گروه درمانی برتری دارد؟
نه، اما خوبی این روش این است که فرد می‌تواند فیلم را به تنهایی تماشا کرده و بار‌ها آن را تکرار کند و حتی پایان فیلم را باز بگذارد و خود در ذهنش آن را خاتمه دهد.
