ایرانیان بیشتر بر اثر چه امراضی می‌میرند؟
نشان تجارت - امسال و در آخرین روز از فروردین ۱۴۰۰ رکورد ۵۰ ساله دفن در تهران هم شکسته شد و سعید خال، مدیرعامل وقت بهشت‌زهرا (س) از مرگ بیش از ۳۵۰ نفر در تهران خبر داد که ۱۵۰ نفر از آن‌ها مبتلا به کرونا بودند. با اینکه کرونا در ۲ سال اخیر مهمترین عامل مرگ در دنیا عنوان شده، اما در فهرست عوامل مهم مرگ در دنیا نیست و همچنان بیماری‌هایی ازجمله سکته‌های قلبی، عروقی، عفونی، ریوی، کلیوی و... در صدر فهرست بزرگ‌ترین قاتلان جهان قرار دارند.
هر چند که مطالعات حاکی از اثرگذاری کرونا بر ابتلا و مرگ بیماری‌های پرخطر و مرگبار است، اما متخصصان معتقدند که اظهارنظر در این‌باره زود است و نمی‌توان نظر قطعی در این‌باره داد.
تحقیقات سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۰ نشان داد که دلیل اصلی مرگومیر در دنیا، بیماری‌های قلبی با ۹ میلیون مرگ است، پس از آن بیماری‌های عفونی ریه، بیماری‌های مزمن انسداد ریه، دستگاه گوارش، سل، ایدز، زایمان زود‌رس، سرطان و تصادفات جاده‌ای قرار می‌گیرند.
گزارش مرگومیر در ثبت احوال ایران هم در ماه‌های نخست سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که این آمار نسبت به قبل از کرونا ۶۰ درصد افزایش داشته است، یعنی این عدد به ۱۷۶ هزار نفر رسیده است؛ درصورتی که در سال‌های ۹۵ تا ۹۸ و قبل از کرونا بین ۱۰۸ تا ۱۱۰ هزار نفر بوده است. البته با توجه به اینکه سازمان جهانی بهداشت، بیماری کووید - ۱۹ را در‌ماه مارس ۲۰۲۰ به‌عنوان پاندمی معرفی کرد، نمی‌توان مقایسه درستی برای افزایش مرگومیر بر اثر کرونا داشت؛ چرا که تعداد مرگومیر هم در ماه‌های مختلف شیوع این بیماری در نوسان بود.
براساس آنچه از سوی وزارت بهداشت اعلام شده، بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌ها و تومورها، بیماری‌های دستگاه تنفس، آلزایمر و دیابت، به‌ترتیب بیشترین سهم را در مرگ ایرانیان دارند.
۳ عامل اثرگذار کرونا در بیماری‌های قلبی
با اینکه قربانیان کرونا، نقش قابل توجهی در آمار مرگ‌های کشور دارد، اما بیماری‌های قلب و عروق همچنان به‌عنوان بیشترین علت مرگ در کشور شناخته می‌شود.
طاهره سماوات، کارشناس بیماری‌های قلب و عروق وزارت بهداشت در این‌باره توضیح می‌دهد و می‌گوید: «مشکلات زیادی در قلب می‌تواند منجر به مرگ شود، اما سن، وراثت و عوامل دیگری ازجمله تغذیه نامناسب، مصرف الکل و دخانیات، کم‌تحرکی و آلودگی هوا هم در این زمینه نقش دارند. استرس هم عامل مهم دیگری است که به تازگی به این موارد اضافه و ثابت شده که می‌تواند به‌طور مستقیم بر بروز بیمای‌های قلبی تأثیرگذار باشد.»
او در پاسخ به این سؤال که آیا میزان استرس ناشی از مشکلات اقتصادی و اجتماعی در جامعه می‌تواند منجر به افزایش بیماری‌های قلبی در کشور شده باشد، می‌گوید: «میزان ابتلا به بیماری‌های قلبی در ایران تفاوت زیادی با کشور‌های دیگر ندارد. البته تا به حال هم مقایسه‌ای در این‌باره نسبت به دیگر کشور‌ها انجام نشده است. به همین دلیل نمی‌دانیم میزان اضطراب، تنش و استرس مردم ایران چه تفاوتی با مردم کشور‌های بنگلادش، ترکیه یا پاکستان دارد.»
به‌گفته سماوات مقالات زیادی در دنیا درباره بیماری‌های قلبی و بیماری‌های مهم دیگر که می‌توانند منجر به مرگ شوند منتشر شده که حتی به‌صورت کتاب هم گردآوری و عرضه می‌شوند. در این مقالات به‌ویژه اطلاعات منتشرشده از سوی انجمن قلب اروپا، کرونا هم به‌عنوان عامل مهم مرگ‌آفرین و خطرناک عنوان شده است.
بر این اساس کرونا به ۳ روش، یعنی ابتلا، مصرف دارو‌ها و همچنین تزریق برخی واکسن‌ها عامل تأثیرگذاری بر بیماری‌های قلبی بوده است.
این کارشناس و متخصص قلب، درباره اینکه چرا واکسن‌های کرونا به‌عنوان عاملی در افزایش بیماری‌های قلبی به شمار می‌روند، با اینکه گفته می‌شود عارضه‌ای ندارند، توضیح می‌دهد: «تحقیقات نشان داده درصد بسیار پایینی از افراد بر اثر واکسن آسترازنکا دچار لختگی در عروق ورید‌های مغزی و گاهی هم عروق کرونر شده‌اند؛ اتفاقی که منجر به سکته قلبی و مغزی می‌شود. واکسن فایزر هم در درصد بسیار پایین و موارد خیلی کم باعث التهاب عضلات قلب و نارسایی شده است. درباره واکسن‌های دیگر هنوز مطالعات دقیقی انجام نشده است.»
به‌گفته کارشناس بیماری‌های قلب و عروق وزارت بهداشت، ابتلای سخت به بیماری کرونا می‌تواند با ایجاد لخته، منجر به سکته قلبی یا مغزی شود که البته عوامل دیگری هم مانند وراثت، چاقی و فشار خون در افراد مبتلا به کرونا تأثیرگذار هستند.
ضعف در درمان سکته‌های مغزی و قلبی
سکته مغزی در ایران یکی از مهمترین عوامل مرگ به‌شمار می‌رود و در کشور‌های پیشرفته، پنجمین علت. بابک زمانی، رئیس سابق انجمن سکته مغزی، دبیر انجمن مغز و اعصاب و نماینده خاورمیانه در سازمان جهانی سکته مغزی در این‌باره به همشهری می‌گوید: «رتبه‌بندی عوامل مرگ در کشور‌ها ناشی از چگونگی مقابله با بیماری است.
در کشور‌های توسعه‌یافته، اقدامات اورژانسی و مسائل حیاتی درباره سلامت اهمیت بیشتری دارد و امکانات و تجهیزات درمان سکته‌های مغزی در اختیار پزشکان است، ازجمله استقرار واحد‌های مغزی در تمام بیمارستان‌ها و مراکز توانبخشی و همچنین سیستم‌های پیشرفته اورژانس و حمل‌ونقل بیماران که می‌تواند در ساعات اول بروز مشکل در آن‌ها را به حداقل برساند. با توجه به اینکه چنین امکاناتی در کشور ما وجود ندارد، سکته مغزی همچنان دومین عامل مرگ است و این موضوع نشان‌دهنده ضعف کشور در درمان این بیماری است.»
به‌گفته این پزشک علت ۴۰ درصد سکته‌های مغزی مربوط به قلب است، اما سکته قلبی عامل اصلی آن نیست: «مهمترین عامل قابل کنترل و پیشگیری از این بیماری که مردم باید به آن توجه داشته باشند کنترل فشار خون است که اگر شناخته و درمان شود می‌توان تا حدود زیادی از بروز این بیماری جلوگیری کرد.» دبیر انجمن مغز و اعصاب، بخش کوچکی از کنترل این بیماری را به‌عهده مردم و بخش مهم‌تر را ناشی از فرهنگسازی‌ها می‌داند و می‌گوید: «باید شرایط زیستی را به‌گونه‌ای فراهم آورد که میزان نمک مورد استفاده مردم از طریق تبلیغات کاهش پیدا کند.
همچنین کاهش مصرف دخانیات و فراهم آوردن امکانات لازم برای ورزش و فعالیت‌های فیزیکی و کاهش آلودگی هوا هم ازجمله عوامل مهم جلوگیری از بیماری‌های مزمنی مانند سکته مغزی و قلبی است. البته استرس هم بر بروز انواع بیماری‌ها مؤثر است، اما نباید تمرکز اصلی بر آن باشد چرا که باعث می‌شود بیماران به درمان اصلی توجه کمتری نشان دهند و مدام استرس ناشی از نداشتن استرس را تجربه کنند.»
زمانی درباره تأثیرات کرونا بر افزایش بروز سکته‌های قلبی و مغزی هم می‌گوید: «کرونا احتمال بروز سکته مغزی و قلبی را بیشتر می‌کند، همچنین افراد با سکته مغزی هم امکان بیشتری برای ابتلا به کرونا دارند، چون سیستم ایمنی بدن‌شان ضعیف‌تر است. علاوه بر این احتمال ابتلای بیماران مبتلا به سکته قلبی و مغزی در بیمارستان هم بیشتر است.»
ایران در مسیر افزایش ابتلا به سرطان
از دیگر بیماری‌های منجر به مرگ در کشور، انواع سرطان‌هاست؛ هر چند که میزان ابتلای سالانه سرطان در ایران ۱۶۹ در ۱۰۰هزار نفر و کمتر از میانگین میزان ابتلای سالانه سرطان در دنیا یعنی ۲۰۱ در ۱۰۰هزار نفر عنوان می‌شود، اما نتایج یک پژوهش منتشرشده براساس آخرین داده‌های ملی ثبت سرطان در سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۴، حکایت از افزایش ۴۳ درصدی موارد جدید ابتلا به سرطان در کشور دارد.
علی مطلق، عضو هیأت‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی و رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت درباره ابتلا به بیماری سرطان و نقش آن در افزایش آمار مرگ به همشهری می‌گوید: «روند افزایشی ابتلا به سرطان از دهه‌ها قبل آغاز شده و در ۲ دهه آینده، هم در ایران و هم کشور‌های دیگر با افزایش همراه خواهد بود.» او یکی از دلایل این مسئله را افزایش سن و جمعیت سالمندان عنوان می‌کند و می‌گوید: «احتمال بروز سرطان در جوامع جوان کمتر است.
سرطان به‌دلیل تغییرات سلولی ایجاد می‌شود؛ بنابراین فرد از نظر ساختار ژنتیک و عوامل محیطی باید به اندازه‌ای در معرض استرس‌های در سطح سلولی قرار بگیرد تا سلول سرطانی تشکیل شود؛ بنابراین یکی از تعیین‌کننده‌های مهم زمان است. طول عمر بیشتر افراد باعث می‌شود زمان مواجهه با عوامل محیطی هم افزایش پیدا کند و احتمال بروز سرطان بیشتر شود؛ به همین دلیل افزایش سن عامل مهمی برای ابتلا به سرطان عنوان می‌شود.»
افزایش وزن، رژیم غذایی و شیوه زندگی نامناسب، مصرف سیگار و الکل و آلودگی هوا هم ارتباط زیادی با بروز انواع سرطان دارد که رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت به آن اشاره می‌کند: «در این میان استرس هم باعث کاهش دفاع بدن و ضعف سیستم ایمنی می‌شود و می‌تواند بر شدت بیماری‌های پر‌خطری مثل سرطان تأثیرگذار باشد. ایران و کشور‌های در حال توسعه افزایش میزان ابتلا به سرطان را تجربه می‌کنند و این درحالی است که کشور‌های غربی ۴ تا ۶ دهه پیش چنین تجربه‌ای را پشت‌سر گذاشتند.
البته هرم جمعیتی ایران هم عامل مهم دیگری برای افزایش بروز سرطان و مرگ است. البته از نظر علمی نمی‌توان به‌راحتی درباره نقش عوامل مختلف بر بیماری‌های سخت نظر داد؛ مثلا در سال ۲۰۱۴ آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان، آلودگی هوا را از عوامل بروز سرطان معرفی کرد؛ درحالی‌که درصد بسیاری از عوامل بروز سرطان هنوز ناشناخته هستند.»
این مسئول، تغییر در سبک زندگی و کم‌تحرکی را عامل مهم ایجاد سرطان پستان، پروستات و روده بزرگ در کشور عنوان می‌کند و می‌گوید که این سرطان‌ها بیشترین نوع ابتلا به سرطان را در کشور دارند؛ هر چند که تأکید می‌کند که از میان تمام سرطان‌ها، این ۳ نوع، کم‌خطرترین به شمار می‌روند. او در پاسخ به این سؤال که آیا شیوع پاندمی کرونا در ۲ سال اخیر منجر به افزایش سرطان شده است، می‌گوید: «هنوز نمی‌دانیم خود کرونا چه تأثیری می‌تواند بر بیماری سرطان داشته باشد و نمی‌توان با قطعیت در این‌باره نظر داد.
علاوه بر اینکه عوامل زیادی ازجمله وراثت، ژنتیک، سوابق خانوادگی و سن در بروز بیماری‌های سخت و مزمن دخالت دارند؛ البته مطالعاتی که به‌تازگی منتشرشده نشان می‌دهد افراد مبتلا به سرطان با درصد کمتری دچار کرونا می‌شوند که یکی از مهمترین دلایل آن می‌تواند میزان مراقبت بیشتر آن‌ها از خودشان باشد؛ هر چند که تاکنون تعداد زیادی از مبتلایان به سرطان هم بر اثر ابتلا به کرونا جان باخته‌اند. این درحالی است که در اوایل بروز پاندمی کرونا، بیماران سرطانی مراجعات کمتری برای درمان داشتند و همین موضوع هم خطر بیماری آن‌ها را تشدید کرد.»
دلایل مرگ به‌درستی ثبت نمی‌شود
بیماری‌های تنفسی دیگر عامل مرگ ایرانیان به شمار می‌رود. اردا کیانی، متخصص ریه و دستگاه‌تنفسی درباره این بیماری در کشور به همشهری توضیحاتی می‌دهد. به‌گفته او، در گذشته وقتی افراد فوت می‌کردند در گواهی فوت آنان، علت اولیه، ثانویه و نهایی منجر به مرگ در آن قید می‌شد، اما هم‌اکنون آمار کامل در اختیار وزارت بهداشت است. نمی‌توان به‌طور دقیق اعلام کرد که مهمترین دلیل مرگ در افراد ایرانی چیست؛ چراکه اطلاعات علت‌های مرگ به‌درستی ثبت یا اعلام نمی‌شود و اغلب به ذکر بیماری قلبی محدود می‌شود.
البته در کل دنیا هم مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی و بیماری ریوی مزمن همچنان عوامل مهم مرگ در دنیا هستند که در فوت ناشی از بیماری ریوی مصرف سیگار نقش مهمی دارد.» به‌گفته کیانی با اینکه تغییر در این عوامل تأثیرگذار در زمان کوتاه بعید به‌نظر می‌رسد، اما همچنان ثبت اطلاعات درست هنگام مرگ اهمیت دارد. او البته تأکید می‌کند: «شیوع بیماری‌های همه‌گیری مثل کرونا یا افزایش قابل‌ملاحظه آلودگی هوا هم می‌تواند در مقطع زمانی منجر به افزایش مرگ شود. تاکنون هم کرونا عامل مرگ افراد بسیار زیادی شده، اما هنوز میزان مرگ بر اثر عوامل و بیماری‌های دیگر بیشتر است.»
براساس اعلام این متخصص، تأثیر کوویدـ ۱۹ بر بیماری‌های تنفسی به چند حالت است که یکی از آن‌ها فیبروز‌های ناشی از کروناست که حدود ۵ درصد از افراد را دچار ذات‌الریه می‌کند. البته از همین ۵ درصد هم بیماران زیادی بهبود پیدا می‌کنند و تنها تعداد کمی دچار فیبروز ریوی می‌شوند. این درحالی است که فیبروز ریوی قبل از کرونا هم وجود داشته است. کیانی ابتلا به کرونا را عامل افزایش بیماری‌های فیبروزی در آینده می‌داند و می‌گوید: «در گذشته از هر یک میلیون نفر ۲۰ تا ۳۰ نفر به فیبروز ریوی دچار می‌شدند، اما در آینده بار بیماران ریوی سنگین‌تر خواهد شد.»
