جهش چاقی روی وزنه کرونا
نشان تجارت - کم تحرکی و کاهش فعالیت‌های بدنی به‌دلیل اعمال تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، اصناف و کسبه و اعمال محدودیت‌های کرونایی و به‌طور کلی تغییر سبک زندگی تحفه منحوس ویروس کروناست به‌طوری که همه‌گیری بی‌تحرکی به‌عنوان عارضه جانبی همه‌گیری جهانی کووید ۱۹، متخصصان حوزه سلامت را هم نگران کرده است.
بررسی‌های وزارت بهداشت نشان می‌دهد، حدود ۷۸ درصد از مبتلایان کووید ۱۹ گرفتار چاقی، دیابت و بیماری‌های زمینه‌ای بوده‌اند. همچنین یکی از عمده‌ترین علت‌های مرگ‌های زیر ۵۰ سال در کرونایی‌های دارای بیماری‌های زمینه‌ای، چاقی بوده است. این روز‌ها پیامد‌های ویروس کرونا بواسطه تمرکز نظام سلامت کشور‌ها به جهت مداخلات درمانی برای کاهش مرگ و میر‌های کرونایی به چشم نمی‌آید، اما آن‌طور که سازمان بهداشت جهانی هشدار داده برخی از این پیامد‌ها در آینده‌ای نزدیک تبدیل به ابرچالش نظام‌های سلامت خواهد بود. نداشتن فعالیت بدنی و چاقی و اضافه وزن از جمله عواقب شوم کرونا است.
در ایران نیز آن‌طور که پژوهش‌های منتشر شده در سایت Environmental Health and Preventive Medicine) نشان می‌دهد تیمی از محققان ایرانی فعالیت بدنی جمعیت ایران را در طول همه‌گیری کووید ۱۹ بررسی کردند و دریافتند که در مجموع ۷۸ درصد از شرکت کنندگان در پژوهش دستورالعمل‌های فعالیت بدنی را در طول همه‌گیری رعایت نکرده‌اند. در حالی که مطالعات قبلی نشان می‌داد پیش از همه‌گیری حدود ۳۳ درصد از جمعیت بزرگسال ایران دستورالعمل‌های استاندارد فعالیت بدنی را نادیده می‌گیرند.
این در حالی است که کاهش فعالیت‌های فیزیکی ناشی از فاصله‌گذاری اجتماعی، دورکاری مشاغل، تعطیلی رویداد‌های اجتماعی، دانشگاه‌ها، سالن‌های ورزشی و پارک‌های عمومی به‌عنوان اثرات قرنطینه شرکت کنندگان در این پژوهش را در معرض خطر بالای ابتلا به افسردگی و اضطراب قرار داده است. تحقیقات نشان می‌دهد، پیش از همه‌گیری ویروس کرونا از هر ۴ فرد بزرگسال یک نفر و از هر ۴ نوجوان ۱۱ تا ۱۷ ساله ۳ نفر فعالیت بدنی کافی ندارند. سطح بی‌تحرکی در برخی کشور‌ها در دوران همه‌گیری به‌دلیل افزایش استفاده از فناوری، تغییر الگوی حمل‌ونقل و شهرنشینی حدود ۷۰ درصد افزایش داشته و علاوه بر افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر و عوارض مرگ‌ومیر، عدم تحرک فیزیکی بار اقتصادی عمده‌ای را در سراسر جهان ایجاد می‌کند.
افزایش اضافه وزن و چاقی در زنان و مردان
افشین استوار، مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت درباره افزایش چاقی و اضافه وزن در دوران همه‌گیری کووید ۱۹، می‌گوید: «مؤسسه ملی تحقیقات سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران مطالعه‌ای انجام داده که گرچه هنوز گزارش نهایی آن تأیید نشده، اما طبق این گزارش چاقی در مردان از ۱۵ درصد در سال ۱۳۹۵ (آخرین مطالعه استپس) به حدود ۱۷ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده و این رقم در زنان از ۲۹ درصد به ۳۱ درصد افزایش یافته؛ در مجموع چاقی در هر دو جنس در طول این بازه زمانی نزدیک به ۲ درصد زیاد شده است. به‌عبارتی میانگین چاقی از حدود ۲۳ به ۲۵ درصد در دوران همه‌گیری کووید ۱۹ رسیده است.» استوار با بیان اینکه افزایش ۲ درصد چاقی در طول این بازه زمانی (در کمتر از ۲ سال) عدد بزرگی است،
می‌افزاید: «از هر سه زن بالای ۱۸ سال در کشور یک نفر چاق است یعنی شاخص توده بدنی‌شان بالای ۳۰ است همچنین شاخص توده بدنی در افراد دچار اضافه وزن بالای ۲۵ است. در سال ۹۵ در هر دو جنس ۳۶ درصد اضافه وزن داشتیم؛ در مجموع در سال ۱۴۰۰ مجموع اضافه وزن و چاقی به ۶۰ درصد در هر دو جنس رسیده است. به‌عبارتی در سال ۹۵، به‌طور میانگین ۶۰ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال در کشور اضافه وزن داشتند که این عدد در زنان ۶۵ درصد و در مردان ۵۴ درصد است. رقم اضافه وزن و چاقی در سال ۱۴۰۰ در مرد‌ها ۶۳ درصد و در زنان ۶۸ درصد گزارش شده؛ بنابراین در مجموع ۲ درصد چاقی و ۴ درصد اضافه وزن افزایش پیدا کرده است.»
او در پاسخ به اینکه آیا آماری دارید که سهم رقم افزایش اضافه وزن و چاقی را در دوران کرونا از هم تفکیک کند، عنوان می‌کند: آماری که سهم تعطیلی‌ها و محدودیت‌های کرونایی را با سهم روندی که از گذشته داشتیم، تفکیک کند در دست نداریم و باید تحقیقات بیشتری انجام شود. به‌طور کلی می‌توان حدس زد این روند جهانی است و بخشی از افزایش شیوع چاقی و اضافه وزن مربوط به کرونا است. محدودیت خارج شدن از منزل با انجام دورکاری و لغو سفرها، مصرف غذا‌های پرانرژی و بیرون بر سهم زیادی را در افزایش اضافه وزن و چاقی داشته است.
کودکان زیر ۱۸ سال ۲۰ درصد اضافه وزن دارند
کاهش فعالیت بدنی و کم تحرکی در دانشجویان و کارکنان دانشگاه‌ها قبل و بعد از لغو کلاس‌های حضوری و تعطیلی دانشگاه‌ها هم مشهود است؛ علاوه بر این مطالعات نشان داده کاهش فعالیت بدنی در کودکان ۹ تا ۱۳ سال در مقایسه با کودکان ۵ تا ۸ سال بسیار آشکار‌تر بوده است. محدودیت‌های ناشی از ویروس کرونا و سبک فعلی زندگی بر نگرانی‌ها نسبت به دائمی شدن این سبک زندگی دامن زده که کم تحرکی بویژه در کودکان و نوجوانان از نتایج آن است به‌طوری که سازمان بهداشت جهانی از همه دولت‌ها خواسته برای اصلاح این سبک زندگی در آینده دنبال راهکار باشند.
اگرچه با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مدارس هشدار‌ها درباره اضافه وزن و چاقی به‌عنوان عوارض فقر حرکتی پررنگ‌تر از گذشته شده، اما مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در پاسخ به این سؤال که آیا آماری از افزایش وزن و چاقی در گروه سنی زیر ۱۸ سال به‌دلیل تعطیلی مدارس در دوران کرونا دارید، می‌گوید: پیمایش چاقی در گروه سنی زیر ۱۸ سال انجام نشده، چون پیمایش این گروه سنی مبتنی بر مدرسه است و به‌دلیل آنکه مدارس در این دو سال باز نبوده‌اند نتوانستیم این پیمایش را انجام دهیم آخرین پیمایش نشان می‌دهد در کودکان زیر ۱۸ سال ۲۰ درصد اضافه وزن و چاقی داریم.
به‌گفته مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، اینکه بگوییم تعطیلی مدارس چقدر باعث افزایش وزن شده است اطلاعات ما دقیق نیست، اما شواهد نشان از افزایش وزن بین گروه سنی زیر ۱۸ سال دارد که می‌توان حدس زد که کم تحرکی، در خانه ماندن، مصرف غذا‌های پرکالری نهایتاً منجر به افزایش وزن می‌شود که تبعات آن افزایش شیوع چاقی در این رده سنی است.
استوار با بیان اینکه شیوع چاقی و اضافه وزن در زنان بالاتر از مردان است، می‌افزاید: «بر اساس پیمایش اخیر که اوایل امسال تمام شده نشان می‌دهد؛ مجموعاً حدود ۴ تا ۵ درصد افزایش شیوع چاقی داریم که بخشی از آن مربوط به افزایش روند چاقی در طول شیوع ویروس کرونا است. تغییر سبک زندگی، کم تحرکی، مصرف غذا‌های پرکالری با چربی بالاتر، نداشتن فعالیت فیزیکی، محدودیت‌های تردد و بسته بودن ورودی‌های پارک‌ها منجربه شیوع اضافه وزن و افزایش چاقی شده است. این در حالی است که طبق سند ملی بیماری‌های غیرواگیرهدف گذاری‌ها بر این بود که عدد شیوع چاقی را که ۳۰ درصد در جمعیت بزرگسال است، ثابت نگه داریم.»
او با بیان اینکه چاقی با روند توسعه هم جهت است، عنوان می‌کند: «روستا‌ها سبک زندگی شهرنشینی را در پیش گرفته‌اند و شیوع چاقی در شهر‌ها حداکثر ۲ تا ۳ درصد بیشتر از روستا‌ها است البته سرعت افزایش شیوع چاقی در روستا‌ها بیشتر از شهر‌ها است.»
مداخلات هزینه اثربخش پیشگیری از چاقی در دوران کرونا
او در پاسخ به اینکه افزایش شیوع چاقی و اضافه وزن در دوران کرونا چقدر هزینه‌های نظام سلامت را در آینده افزایش خواهد داد، عنوان می‌کند: «در مجموع بیماری‌های غیرواگیر بین ۳ تا ۵ درصد تولید ناخالص ملی هزینه در پی دارد. با افزایش شیوع بیماری غیرواگیر این سهم افزایش پیدا می‌کند.
برآورد‌ها نشان می‌دهد بیش از ۶۵ هزار میلیارد تومان هزینه پیشگیری و درمان بیماری غیرواگیر در سال در کشور است که اگر کنترل نشود روز به روز افزیش پیدا می‌کند و پول بیشتری از بیت‌المال صرف هزینه‌های پپیشگیری می‌شود این هزینه‌ها پتانسیلش را دارد که روند توسعه را تهدید کند در نتیجه روند توسعه مختل می‌شود. به این ترتیب اعتباری که صرف پیشگیری از بیماری غیرواگیر می‌شود نوعی سرمایه‌گذاری تلقی می‌شود و در برخی مداخلات تا ۳۶ درصد بازگشت سرمایه را در پی دارد.»
مدیر کل دفتر مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت با اشاره به مداخلات هزینه اثربخش برای پیشگیری از عواقب شیوع چاقی و اضافه وزن بویژه در دوران کرونا می‌گوید: در نظام سلامت کشور به‌دنبال پیاده‌سازی مداخلات هزینه اثربخش هستیم که عمدتاً مداخلات ارزان قیمتی هستند؛ دواقدام اساسی در این باره انجام می‌دهیم: ترویج تغذیه سالم و فعالیت بدنی. هر دو جزو مهم‌ترین برنامه‌های وزارت بهداشت است. در دو سال گذشته با استفاده از آموزش حضوری و از طریق فضای مجازی نسبت به این دو فاکتور مهم آگاهی‌رسانی کرده‌ایم. دائم به مردم اطلاع‌رسانی کردیم که با خودمراقبتی جلو عواقب منفی خانه نشینی، مصرف بیش از حد چربی‌ها و کالری را بگیرند.
وی ادامه داد: کمپین فعالیت بدنی که اصلی‌ترین کار است متوقف نشده و سند آن بزودی از سوی سه وزیر بهداشت، آموزش و پرورش و جوانان امضا می‌شود. عنوان این طرح «فعالیت بدنی مبتنی بر سلامت» است و هدف آن بهبود وضعیت سلامت مردم است علاوه بر این در بحث تغذیه تغییر در فرمولاسیون موادغذایی و ممنوعیت تبلیغ کالا‌های آسیب رسان سلامت جزو اولویت‌ها است به‌طوری که قرار است تا سال ۱۴۰۴ میزان اسید‌های چرب ترانس را در موادغذایی به صفر برسانیم.
