نشان تجارت - موضوع توزیع رانت واردات در چند سال گذشته که تحریم‌ها علیه ایران شدت گرفته بود و به یکی از جدی‌ترین مشکلات کشور بدل شد، اما هنوز این مشکل برطرف نشده است وتن‌ها مربوط به یک یا دو کالا نیست. مجیدرضا حریری رئیس اتاق ایران و چین و کارشناس اقتصادی در گفتگو با بازار با اعلام اینکه حتی در واردات کالا‌های اساسی احتمال رانت و فساد وجود دارد، تاکید کرد: «تا زمانی که ارز چند نرخی در کشور وجود دارد همواره امضای طلایی و رانت و فساد وجود دارد و عده‌ای با واردات کالا از طریق ارز دولتی میلیارد‌ها تومان به جیب می‌زنند در حالی که قیمت کالا‌ها با همان نرخ آزاد به دست مردم می‌رسد.» در ادامه متن کامل این گفتگو را می‌خوانید؛
* یکی از برنامه‌های دولت برای تسهیل یا تسریع در تزریق واکسن کرونا اعطای مجوز واردات به شرکت‌های خصوصی است و این مساله شائبه‌های برای رانت و ... به وجود آورده که حتی ممکن است واکسن‌های با کیفیت پایین واردات شود، آیا احتمال این موضوع وجود دارد؟
شرکت‌ها واردات واکسن کرونا را باید با مجوز‌های سازمان غذا و دارو انجام دهند و استاندارد‌های وزارت بهداشت را در ترخیص اعمال کنند، تا محصول بتواند وارد کشور کند، اما اشکالاتی در حال حاضر درباره واردات واکسن کرونا وجود دارد، به عبارت دیگر مهم نیست چه کسی واکسن را وارد می‌کند بخش خصوصی یا دولتی یا اینکه هلال احمر یا حتی وزارت بهداشت. مهم این است که این واکسن‌های وارداتی به چه کسی تزریق می‌شود آیا سند ملی وزارت بهداشت رعایت می‌شود؟
دولت وظیفه اصلی خودش را کنار گذاشته و می‌گوید اگر کسی آموزش کیفی می‌خواهد به مدارس غیرانتفاعی بروند و درباره واکسن هم این خطر وجود دارد که ممکن است واکسن فقط گیر افراد پولدار بیفتد.
* در شرایط کنونی چه مشکلاتی می‌تواند در نتیجه واردات واکسن کرونا توسط بخش خصوصی به وجود بیاید و آیا مساله منجر به کاهش مسئولیت پذیری دولت در واردات واکسن کرونا نخواهد شد؟
در شرایط کنونی بخش خصوصی یک امکان برای واردات هستند و توانایی برای واردات هم دارند باید از آن‌ها استفاده می‌شود در حال حاضر نکته‌ای که درباره واکسن وجود دارد این است که گفته می‌شود اتاق بازرگانی قرار است از سوی شرکت‌های خصوصی واکسن را وارد کنند و به کارفرما‌ها بدهد تا به کارگران به صورت رایگان تزریق شود حالا باید بررسی کرد که آیا کسانی در اتاق که از این موضوع ذی نفع هستند؟ این مساله دقیقا مانند سیستم آموزشی کشور است که در حال رخ دادن است و دولت وظیفه اصلی خودش را کنار گذاشته و می‌گوید اگر کسی آموزش کیفی می‌خواهد به مدارس غیرانتفاعی بروند و درباره واکسن هم این خطر وجود دارد که ممکن است واکسن فقط گیر افراد پولدار بیفتد.
* آیا احتمال اینکه واکسن‌های وارداتی بخش خصوصی در بازار سیاه به فروش برسد وجود دارد؟
در شرایط کنونی خبر‌هایی درباره نشت این واکسن در بازار سیاه وجود دارد، برای نمونه اگر بخش خصوصی ۳۰۰ دوز واکسن وارد کند بعد هر واکسن قلابی هم ممکن است به اسم واکسن بخش خصوصی در بازار سیاه بفروشند و بگویند این همان واکسن وارداتی بخش خصوصی است و این مساله باعث می‌شود که هم بخش خصوصی خراب شود و هم عده‌ای از این حربه برای سودآوری سوءاستفاده کنند.
در تمام دنیا تنها دولت‌ها به موضوع واردات واکسن ورود می‌کنند و در هیچ جای دنیا مانند ایران عمل نکرده اند برای نمونه فایزر که تولیدکننده واکسن است هم حق ندارد کارکنان خود را برای تزریق واکسن در اولویت قرار دهند و این مساله یک پروتکل است.
* آیا در تمام دنیا مرسوم است که واکسن توسط شرکت‌های بخش خصوصی واردات شود؟
در تمام دنیا تنها دولت‌ها به موضوع واردات واکسن ورود می‌کنند و در هیچ جای دنیا مانند ایران عمل نکرده اند برای نمونه فایزر که تولیدکننده واکسن است هم حق ندارد کارکنان خود را برای تزریق واکسن در اولویت قرار دهند و این مساله یک پروتکل است.
* همواره واردات کالا به عنوان یکی از محل‌هایی که از امضای طلایی استفاده می‌کرده مورد شناسایی قرار گرفته است، چگونه فساد از این طریق رخ می‌دهد؟
به طور کلی در هر جایی که با ارز ارزان قیمت کالایی وارد می‌شود دقیقا همانجا محل فساد است هم از طریق امضای طلایی فساد می‌کنند و هم فردی که مجوز واردات را می‌گیرد درگیر رانت و فساد می‌شود و در نهایت توزیع و قیمت گذاری محصول می‌تواند محل فساد باشد، برای نمونه کالا‌هایی که با ارز دولتی وارد می‌شود با ۲۰ درصد قیمت ارز آزاد وارد کشور می‌شود و این یعنی اگر فردی با هر روشی این کالا را مطابق قانون واردات و توزیع نکند سودی ۵ برابری خواهد برد و این یک وسوسه برای فساد است.
همواره دلار‌های ارزان در کشور منشاء فسادبوده است. از سال ۹۷ تا الان دولت اعلام کرده حداقل ۴۰ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی توزیع شده، ولی به نظر من بیش از ۷۰ میلیارد دلار به چند صد واردکننده داده شده است.
*آیا فساد ناشی از توزیع ارز دولتی سابقه تاریخی دارد یا در چند سال اخیر بیشتر اتفاق افتاده است؟ در دوره‌های قبلی چه میزان رانت از محل ارز دولتی در کشور توزیع شده و در سال ۹۷ تاکنون چه میزان سواستفاده از ارز دولتی اتفاق افتاده است؟
از ابتدای انقلاب همیشه دلار‌های ارزانی در کشور داشته ایم و بین برخی افراد توزیع شده و تا امروز ادامه داشته است، برای نمونه در یک مقطع دلار ۷ تومانی به عده‌ای برای واردات می‌دادند و آن زمان هر دلار در بازار ۱۱ تومان بود، از سال ۹۰ قیمت دلار در بازار آزاد ۳۵۰۰ تومان بود و حدود ۲۴ میلیارد دلار ارز ۱۲۲۶ تومانی به برخی برای واردکننده‌ها دادند و بعد دوباره که ارز گرانتر شد ۲۳ میلیارد دلار هم ارز ۲۴۰۰ تومانی به برخی واردکننده‌ها دادند، در اردیبهشت ماه ۹۷ هم همین روال ادامه داشت و ارز ۴۲۰۰ تومانی به برخی دادند و همیشه این محل باعث بروز فساد شده است. در واقع از سال ۹۷ تا الان دولت اعلام کرده حداقل ۴۰ میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی توزیع شده و نظر من بیش از ۷۰ میلیارد دلار به چند صد واردکننده داده شده است.
یکی از کار‌های واردکننده‌ها این است که کشتی را روی آب نگه دارند تا وقتی قیمت بالا رفت به بازار عرضه کنند، اما این اقدام هزینه دموراژ دارد، به همین دلیل کالا را در انبار‌های گمرک نگه می‌دارند، زیرا ارزانترین انبار‌های کشور مربوط به گمرک است و از آنجایی که دسته‌ای در مناسب رسمی و تجارت کشور در این اقدام واردکننده‌ها دخیل هستند و سود می‌برند، آن‌ها به دورزنندگان قانون و استفاده کنندگان رانت از امکانات کشور کمک می‌کنند تا به نوعی مملکت را بچاپند.
* در حال حاضر بسیاری از واردکننده‌ها از شرگرد‌های مختلفی برای سوءاستفاده و گران فروشی کالا استفاده می‌کنند آیا دستگاه‌های نظارتی نسبت به این اقدامات آگاهی ندارد یا زدبند‌هایی در کار هست که می‌بینیم کالایی بعد از ثبت سفارش به موقع در بازار تزریق نمی‌شود یا اینکه به اندازه عرضه نمی‌شود؟
یکی از کار‌های واردکننده‌ها این است که کشتی را روی آب نگه دارند تا وقتی قیمت بالا رفت به بازار عرضه کنند، اما این اقدام هزینه دموراژ دارد، به همین دلیل کالا را در انبار‌های گمرک نگه می‌دارند، زیرا ارزانترین انبار‌های کشور مربوط به گمرک است و از آنجایی که دسته‌ای در مناسب رسمی و تجارت کشور در این اقدام واردکننده‌ها دخیل هستند و سود می‌برند به دورزدنندگان قانون و استفاده کنندگان از رانت از امکانات کشور کمک می‌کنند تا به نوعی مملکت را بچاپند و کالا‌ها را در انبار نگه دارند تا گران شود و بعد با توزیع در اوج قیمت به سود‌های کلان برسند.
کسی که امضای طلایی دارد و می‌تواند به آدم‌های مختلف مجوز واردات را بدهد، به همین دلیل این را به عنوان یک امتیاز می‌داند و به نوعی میز فساد به وجود می‌آید. حالا فردی که می‌خواهد وارد کند اگر سند را به گونه‌ای نشان دهد که محصول گرانتر از عدد واقعی آن باشد، عده‌ای سود می‌برند. آدم‌هایی بودند که ارز دولتی گرفتند و هیچ کالایی وارد نکرده یا آن کالایی هم که واردات شد درجه سه بود و به اسم درجه یک واردات شده و از این مابه التفاوت قیمت‌ها سود بردند و در برخی موارد ناظران دولتی و سازمان‌ها هم گرفتار فساد شده اند.
- یک پای واردات کالا‌های اساسی دولت بوده و همواره تخصیص ارز به واردات این کالا‌ها بدون وقفه انجام شده، اما در نهایت قیمت این کالا‌ها در بازار با تورم همواره بوده است، آیا در واردات کالا‌های اساسی هم سوءاستفاده از ارز دولتی رخ داده است؟
برای کالا‌های اساسی واردکننده‌ها به عنوان مباشر عمل می‌کنند و در نهایت کالا به دولت داده می‌شود تا آن را توزیع کنند و این وسط رانت‌های زیادی خوابیده است، برای نمونه وقتی جنسی با دلار دولتی خریداری می‌شود که قیمت دلار آن ۵ برابر در بازار به فروش می‌رود سودآوری کلان دارد و کسی که امضای طلایی دارد و می‌تواند به آدم‌های مختلف مجوز واردات را بدهد، به همین دلیل این را به عنوان یک امتیاز می‌داند و به نوعی میز فساد به وجود می‌آید. حالا فردی که می‌خواهد وارد کند اگر سند را به گونه‌ای نشان دهد که محصول گرانتر از عدد واقعی آن باشد، عده‌ای سود می‌برند. آدم‌هایی بودند که ارز دولتی گرفتند و هیچ کالایی وارد نکرده یا آن کالایی هم که واردات شد درجه سه بود و به اسم درجه یک واردات شده و از این مابه التفاوت قیمت‌ها سود بردند و در برخی موارد ناظران دولتی و سازمان‌ها هم گرفتار فساد شده اند.
*با توجه به اینکه کالای اساسی با استفاده از ارز دولتی وارد شده و احتمال این هیچ وارداتی انجام نشده باشد بسیار کم است و بیشتر منافع واردکننده‌ها به شکل‌های دیگری تامین می‌شده سواستفاده از مجوز واردات کالا‌های اساسی بیشتر به چه طریق انجام می‌شود؟
حالا اگر کالای اساسی با ارز دولتی واردات شود و بخشی از حواله‌ها در زمان توزیع دور زده شود و کالا با قیمت آزاد فروخته شود عده‌ای پول به جیب می‌زنند و این اتفاقات به طور قطع در سال‌های اخیر در زمان توزیع کالا با ارز دولتی رخ داده است و باعث شده با وجود توزیع ارز دولتی بازهم کالا‌ها گران به دست مردم برسد.
البته عده‌ای از واردکننده‌ها با عرضه قطره چکانی کالای وارداتی قیمت آن را در بازار آزاد را بالا می‌برند، برای نمونه قیمت ذرت در ایران با همین روند گران شد و از پاییز پارسال تا شب عید توزیع قطره چکانی رخ داد و مقداری که در بازار آزاد می‌خواستند با قیمت گران و قطره چکانی می‌فروختند و همین مساله روی بازار مرغ و ... هم تاثیر منفی گذاشت و در نهایت مردم کالا را گران خریدند و در این روند نظارت‌ها هم نتوانست مشکلی را حل کند به همین دلیل در چرخه واردات با ارز دولتی همواره اختلال‌های وجود دارد که پیگیری‌ها هم به درستی انجام نمی‌شود و کشی هم پاسخگوی مشکل به وجود آمده نیست.
* آیا دولت به ارز دولتی روی آورده، چون می‌تواند به یکی از محل‌های درآمدزایی افرادی خاص در بدنه دولت باشد یا اینکه واقعا به دنبال حفظ قیمت کالا‌ها بوده است؟
دولت با ارز دولتی به دنبال دادن یارانه به مردم است تا قیمت کالا را در زمانی که ارز در بازار دچار نوسان می‌شود را گران نخرند، اما این اتفاق نمی‌افتد، زیرا محل‌های فساد در پرداخت ارز دولتی وجود دارد. از طرف دیگر نمی‌شود برای هر دلاری که برای واردات کالا تخصیص می‌یابد یک پاسبان گذاشت هرچند کسانی که بر روند واردات و توزیع این کالا‌ها نظارت می‌کنند هم می‌توانند دچار فساد شوند.
عده‌ای از واردکننده‌ها با ارز دولتی هزینه‌های انتخاباتی و .. را تامین می‌کنند و گاهی این افراد همه نامزد‌ها را مدیون خودشان می‌کنند و برای او مهم نیست که چه کسی رئیس جمهور یا نماینده مجلس باشد و تنها به دنبال این است که همواره در بدنه دولت و حاکمیت کسانی را داشته باشند تا از امضا‌های طلایی آن‌ها استفاده کنند و در دوران مسئولیت این افراد بتوانند از مجوز‌ها و امتیاز‌های خاص بهره‌مند شود.
* افرادی که از رانت‌های ارز دولتی برخوردار هستند به طور قطع منافع عده‌ای را تامین کرده اند و درآمد حاصل از این رانت در بخش‌هایی با منافع افرادی در بدنه دولت خرج می‌شود، نظر شما چیست؟
فساد ارز دولتی همواره تکرار شده که بخشی از آن محلی برای سوء استفاده از گروه‌های سیاسی بوده و عده‌ای از واردکننده‌ها با ارز دولتی هزینه‌های انتخاباتی و .. را تامین می‌کنند و گاهی این افراد همه نامزد‌ها را مدیون خودشان می‌کنند و برای او مهم نیست که چه کسی رئیس جمهور یا نماینده مجلس باشد و تنها به دنبال این است که همواره در بدنه دولت و حاکمیت کسانی را داشته باشند تا از امضا‌های طلایی آن‌ها استفاده کنند و در دوران مسئولیت این افراد بتوانند از مجوز‌ها و امتیاز‌های خاص بهره‌مند شود و در نهایت از روش دورزدن قانون و بهره مندی از ارز دولتی و ... به منافع کلانی دست پیدا کنند، بنابراین در انتخابات شاهد هزینه‌های کلان انتخاباتی هم هستیم.
در حال حاضر شیرینی و شکلات با کالا‌های یارانه‌ای همچون آرد و ... تولید می‌شود و بعد صادرات می‌شود یا حتی صادرات لبنیات هم به نوعی با ارز ۴۲۰۰ تومانی است، زیرا گاو از نهاده‌های دامی استفاده می‌کند که با ارز ۴۲۰۰ تومانی واردات می‌شوند و صادرات لبنیات متاثر از همین ارز دولتی است.
* یکی از شائبه‌هایی که درباره ارز دولتی وجود دارد این است که عده‌ای با امضای طلایی کالا‌هایی را با ارز دولتی واردات می‌کنند و بعد از بسته بندی مجدد در ایران همان کالا‌ها را صادرات می‌کنند و از این طریق سود‌های کلانی را به جیب می‌زنند، زیرا از یک سود از مشوق‌های صادراتی و ... بهره مند می‌شود و از سوی دیگر از مابه التفات ارز دولتی و آزاد سود بالایی می‌برند، آیا این مساله ممکن است اتفاق بیفتد؟
در حال حاضر به صورت عادی برخی کالا‌ها با ارز ۴۲۰۰ تومانی واردات می‌کنند و بعد بسته بندی دوباره شده و صادرات می‌شوند و از این محل از ارز دولتی سوءاستفاده می‌کنند، برای نمونه در حال حاضر شیرینی و شکلات با کالا‌های یارانه‌ای همچون آرد و ... تولید می‌شود و بعد صادرات می‌شود یا حتی صادرات لبنیات هم به نوعی با ارز ۴۲۰۰ تومانی است، زیرا گاو از نهاده‌هایی دامی استفاده می‌کند که با ارز ۴۲۰۰ تومانی واردات می‌شوند و صادرات لبنیات متاثر از همین ارز دولتی است. در شرایط کنونی بخشی از صادارت غیر نفتی ایران به کشور‌های همسایه از محل همین محصولات است؛ بنابراین تا زمانی که ارز چند نرخی داریم همیشه باید به دنبال فساد برگردیم و تنها چاره آن این است که این ارز چند نرخی به طور کامل از اقتصاد کشور حذف شود تا امضا‌های طلایی از بین برود و دادن مجوز واردات برای کسی امتیاز نباشد و همه افراد بتوانند کالا واردات کنند.
* با توجه به اینکه دولت سالانه میلیارد‌ها تومان را صرف ارز دولتی می‌کند و اگر به جای توزیع رانت، آن را مستقیم به مردم پرداخت می‌کرد؛ بهتر نبود؟ زیرا در شرایط کنونی علاوه بر اینکه این هزینه‌ها انجام شده مردم هم زیر فشار تورم هستند.
اگر مابه التفات ارز که سالی ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار میلیارد تومان است را مستقیم به مردم داده شود تورم ایجاد می‌کند، اما دادن یارانه همیشه پول نیست و در حال حال حاضر سه دهک جامعه هستند که باید هم سبد غذایی به آن‌ها داده شود هم آموزش و بهداشت رایگان برای آن‌ها فراهم شود و بخش متوسط یا دهک‌های سه تا ۷ اگر ماهی ۵۰ هزار تومان هم به آن‌ها داده شود اثری در زندگیشان ندارد، از این رو اگر در بخش بهداشت خرید خدمت انجام دهد و فرد بتواند در هر بیمارستانی خدمات درمانی دریافت کند و ۸۰ درصد هزینه آن را دولت بدهد این کمک بزرگی به دهک‌های متوسط جامعه است، یا بخش عمده‌ای جامعه سوار اتوبوس یا مترو شوند و دولت به جای اینکه ۳۰ هزار تومان نقدی به فرد بدهد کارت حمل و نقل عمومی فرد را شارژ کند در تمام دنیا یارانه به صورت نقدی نیست و آموزش و بهداشت و ... رایگان است.
