انزوای صنعت گردشگری ایران/ دوراهی پذیرش حقیقت گردشگری یا دل خوش کردن به آمار‌های دولتی
نشان تجارت - کمتر از ۱۰ روز تا برگزاری هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری باقی مانده است، اما همچنان به سیاق سال‌های پیش وقتی صحبت از وضعیت گردشگری ایران می‌شود، مرور محدودیت‌ها و چالش‌ها از تمام فرصت‌ها و ظرفیت‌های موجود در گردشگری کشور پیشی می‌گیرد. این درحالی‌است که کشور‌های همسایه پس از عبور از بحران کرونا در حال ثبت رکورد‌های جدید در گردشگری هستند. رکود گردشگری ایران ناشی از عوامل مختلفی است که برخی از آنها به مسائل اقتصادی و برخی به مسائل سیاسی و فرهنگی مربوط می‌شوند. اما برخی نگاه‌ها و برخورد‌ها نیز در رسیدن به وضعیت فعلی گردشگری ایران تأثیرگذار بوده است. در نشست اخیر کمیسیون گردشگری اتاق ایران، فعالان بخش خصوصی با ابراز نگرانی از وضعیت کنونی گردشگری ایران، بر لزوم تغییر راهبرد‌ها تأکید کردند. آنها معتقدند بخش خصوصی می‌تواند نقش بسیار مهمی در احیای گردشگری ایران ایفا کند، اما برای این امر نیاز به حمایت‌های دولتی و تسهیلگری در فرایند‌های قانونی و مالی دارد. اما بخش دولتی و برخی نهاد‌های دیگر راه دیگری را در مواجهه با وضعیت موجود گردشگری در پیش گرفته‌اند.
برخورد‌های قهری با گردشگران موجب رونق گردشگری نمی‌شود
درحالی‌که ۱۶ کشور به‌دلیل شرایط موجود در ایران و بازداشت‌های متعدد گردشگران در دو سال اخیر اتباع خود را از سفر به ایران منع کرده‌اند، وزیر میراث‌فرهنگی می‌گوید: «۸۵ درصد گردشگران به امنیت ایران اذعان دارند.» مشخص نیست «صالحی امیری» این آمار را براساس چه داده‌هایی به‌دست آورده است، او درعین‌حال معتقد است: «مطالعات نشان می‌دهد دنیا جذب بالایی از گردشگری دریامحور دارد، اما ما در این حوزه صفر هستیم.» دیروز تصویری از توقیف هشت اتوبوس که گردشگران را در برازجان بوشهر جا‌به‌جا می‌کرد، در شبکه‌های اجتماعی منتشر و باعث واکنش‌هایی شد. گردشگرانی که برای استفاده از دریا و سواحل جنوبی کشور به این منطقه سفر کرده بودند، بازداشت شده و به پلیس امنیت تحویل داده شده‌اند.
متن خبر همراه این ویدئو حکایت از این دارد که «پلیس راه برازجان اتوبوس‌های دربستی و گردشگری را توقیف کرده است و اجازه رفتن مسافر‌ها را نمی‌دهد و می‌گوید باید تفکیک جنسیتی صورت گیرد…» پس از انتشار این تصاویر رئیس پلیس‌راه «دالکی» اعلام کرد: «اقدام صورت‌گرفته حسب دستور فرمانده انتظامی استان بوشهر به ما بوده است. هشت اتوبوس دربستی شامل مسافران مختلط، زن و مرد، با سنین مختلف از نوجوان ۱۴ساله تا افراد مسن، در یکی از سواحل استان بوشهر رصد شده‌اند و توسط فرمانده انتظامی استان به‌علت کشف حجاب و عدم تفکیک جنسیتی در ساحل توقیف و به پلیس امنیت اخلاقی معرفی خواهند شد.» جزئیات بیشتری درباره این اتفاق منتشر نشده است، اما سؤال این است که چنین برخورد‌های قهری با گردشگران چه آسیبی به گردشگری داخلی و ورودی ایران زده و می‌زند؟ آیا راه دیگری برای این مسئله وجود ندارد؟
برخورد‌هایی که با گردشگران خارجی با اتهاماتی از قبیل جاسوسی صورت گرفته و در موارد متعدد منجر به بازداشت گردشگران در چندسال اخیر شده است و در مورد گردشگران داخلی به‌بهانه کشف حجاب و رعایت نکردن شئونات صورت می‌گیرد، تا چه اندازه لازم است و با نگاه دوراندیشانه صورت می‌گیرد؟ گردشگرانی که این شرایط را تجربه می‌کنند، چطور می‌توانند مبلغان امن بودن یک مقصد گردشگری باشند؟
چالش‌ها و فرصت‌ها در سایه انزوای بین‌المللی
در نشست اخیر کمیسیون گردشگری اتاق ایران، فعالان گردشگری نسبت به جایگاه و وضعیت گردشگری ایران در جامعه بین‌المللی ابراز نگرانی کردند. یکی از محوری‌ترین مسائل مطرح‌شده در این نشست، انزوای ایران در صنعت گردشگری جهانی بود. از جمله «غلام‌حیدر ابراهیم بای سلامی»، مشاور کمیسیون گردشگری اتاق ایران، با بیان اینکه انزوای بین‌المللی ایران در صنعت گردشگری بسیار نگران‌کننده است و صلح و فضای آرام سیاسی باعث رونق گردشگری و فضای کسب‌وکار خواهد شد، گفت: «سرمایه‌گذاری در فضای صلح اتفاق خواهد افتاد. دولت نباید دخالت دستوری داشته باشد و بخش خصوصی باید در همه فعالیت‌ها از جمله گردشگری وارد میدان شود. گردشگری ایران باتوجه‌به واقعیت‌های بین‌المللی نیاز به بازنگری دارد، گردشگری عامل مؤثر در رعایت حقوق زنان و توسعه اجتماعی، اشتغال، سرمایه‌گذاری، کسب درآمد، کارآفرینی، عدالت‌گستری، حفظ محیط‌زیست است.»
سرمایه‌گذاری در فضای صلح اتفاق خواهد افتاد. گردشگری ایران باتوجه‌به واقعیت‌های بین‌المللی نیاز به بازنگری دارد. گردشگری عامل مؤثر در رعایت حقوق زنان و توسعه اجتماعی، اشتغال، سرمایه‌گذاری، کسب درآمد، کارآفرینی، عدالت‌گستری، حفظ محیط‌زیست است
«علی عرب»، نایب‌رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران، هم گفت: «برای دستیابی بیشتر سهم ایران از بازار جهانی گردشگری و حضور در نمایشگاه‌های گردشگری خارجی و داخلی به حمایت مسئولین دولتی و مسئولین اتاق ایران نیازمندیم.» این سخنان نشان‌دهنده بحران جدی در ارتباطات بین‌المللی ایران در گردشگری و نیاز فوری به تقویت همکاری‌ها با کشور‌های مختلف است. هرچند ایران به‌عنوان کشوری با تاریخ غنی، فرهنگ پربار و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بی‌نظیر، ظرفیت بالایی برای جذب گردشگران خارجی دارد، اما در عمل، گردشگری کشور از کمبود تعاملات بین‌المللی و بسته بودن فضای اقتصادی و سیاسی آسیب دیده است. آمار‌های جهانی گردشگری نشان می‌دهند ایران با وجود این ظرفیت‌های بی‌نظیر، در رقابت با سایر کشور‌های منطقه‌ای و جهانی بسیار عقب‌تر است.
براساس گزارش سازمان گردشگری ملل متحد (UN Tourism)، در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱.۴ میلیارد نفر در سطح جهانی به سفر‌های بین‌المللی رفته‌اند که این رقم نسبت به سال ۲۰۲۳ رشد قابل‌توجهی داشته است. آمار خاورمیانه، که با ۹۵ میلیون گردشگر ورودی به بهترین عملکرد خود در مقایسه با سال ۲۰۱۹ دست یافته است، نشان‌دهنده رشد ۳۲ درصدی نسبت به پیش از بحران است. اما در این میان، ایران توانسته است سهم قابل‌توجهی از این حجم بالای گردشگران جذب کند. به‌طور خاص، آمار گردشگری ورودی ایران در سال ۲۰۲۴ به حدود شش میلیون نفر رسید که باتوجه‌به ظرفیت‌های بالقوه کشور، رقم قابل‌توجهی به‌نظر نمی‌رسد.
مسئله این است که کشور‌های همسایه ایران، از جمله ترکیه، امارات و قطر و حتی کویت، در زمینه جذب گردشگر عملکرد بسیار بهتری داشته‌اند. این کشور‌ها با سرمایه‌گذاری‌های کلان در زیرساخت‌ها، تبلیغات گسترده بین‌المللی و برگزاری رویداد‌های جهانی توانسته‌اند جایگاه خود را در صنعت گردشگری جهانی مستحکم کنند. به‌عنوان مثال، ترکیه که یکی از رقبای اصلی ایران در جذب گردشگران است، تنها در سال ۲۰۲۴ حدود ۵۱ میلیون گردشگر خارجی جذب کرد که این رقم در مقایسه با ایران و باتوجه‌به جمعیت و وضعیت اقتصادی کشور، قابل‌توجه است.
علاوه‌براین، کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس در حال حاضر در مسیر تبدیل‌شدن به مقاصد گردشگری لوکس و تجاری قرار دارند. امارات متحده عربی، با برگزاری رویداد‌هایی نظیر اکسپو دبی، نشان داده است چگونه می‌توان از فرصت‌های بین‌المللی برای جلب سرمایه و گردشگر بهره برد. براساس آخرین آمار سازمان گردشگری ملل متحد برخی کشور‌ها رشد قابل‌توجهی را در درآمد‌های گردشگری ثبت کرده‌اند، از جمله کویت که با رشدی بالغ‌بر ۲۳۲ درصد رکورد جدیدی را در این زمینه ثبت کرده است. یا عربستان سعودی که با بهره‌گیری از دانش روز دنیا و فناوری‌های نوین در گردشگری رشدی بالغ‌بر ۱۴۸ درصد را ثبت کرده است. در این میان، ایران که به‌دلیل تحریم‌ها و مسائل سیاسی و اقتصادی و رویکرد‌های داخلی در فضای بین‌المللی ایزوله مانده، فرصت‌های بسیاری را از دست داده است.
علاوه‌بر چالش‌های بین‌المللی، مشکلات داخلی نیز به‌طور جدی مانع از رشد گردشگری در ایران شده است. یکی از بزرگترین چالش‌ها، ضعف در زیرساخت‌های گردشگری است. براساس گزارش‌های مختلف، ایران هنوز در بخش‌هایی مانند حمل‌ونقل، هتل‌ها و خدمات گردشگری در سطح استاندارد‌های بین‌المللی قرار ندارد. این مشکلات باعث شده است بسیاری از گردشگران بین‌المللی از سفر به ایران منصرف شوند یا نتوانند تجربه‌ای مثبت از سفر به این کشور داشته باشند.
در کنار این مشکلات، نبود هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف دولتی در حوزه گردشگری نیز یکی از موانع بزرگ به‌شمار می‌رود. دستگاه‌های مختلفی از جمله وزارت میراث‌فرهنگی، سازمان هواپیمایی، وزارت امور خارجه و بسیاری دیگر به‌طور پراکنده و بدون استراتژی مشخص در حوزه گردشگری فعالیت می‌کنند. این ضعف در هماهنگی، موجب سردرگمی در جذب گردشگران و ایجاد سیاست‌های مؤثر در این حوزه می‌شود.
راهکاری برای رشد پایدار گردشگری
یکی از نکات برجسته‌ای که در نشست کمیسیون گردشگری اتاق ایران مطرح شد، لزوم حمایت از بخش خصوصی برای حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی گردشگری بود. «مصطفی فاطمی»، مدیرکل توسعه گردشگری داخلی وزارت میراث‌فرهنگی، در این نشست گفت: «دولت به این باور رسیده که برگزاری نمایشگاه از این پس باید کاملاً به بخش خصوصی سپرده شود و دولت صرفاً تسهیلگر باشد.»، اما «علی عرب» از حمایت‌های ضعیف دولت از فعالان اقتصادی درباره برگزاری نمایشگاه‌های حوزه گردشگری، ابراز نارضایتی کرد و خواستار توجه دولتمردان و پرداخت یارانه و کمک‌های حمایتی از فعالان بخش خصوصی شد.
او گفت: «صرفاً نظارت و هدایت وظیفه دولت است و واگذاری امور به بخش خصوصی از جمله انتظارات کمیسیون گردشگری اتاق ایران است. در تلاش هستیم که امسال با کمک همه اهالی بخش خصوصی صنعت گردشگری و کمیسیون‌های گردشگری اتاق‌های استانی حضور مؤثری در نمایشگاه گردشگری داشته باشیم.»
نمایشگاه‌های گردشگری، به‌عنوان یکی از مهمترین ابزار‌های تبلیغاتی در صنعت گردشگری، می‌توانند تأثیر زیادی بر روند جذب گردشگر داشته باشند. به‌گفته فاطمی، هزینه نهایی برگزاری این نمایشگاه بالغ‌بر ۷۰۰ میلیارد تومان خواهد بود و انتظار می‌رود با حمایت‌های بخش خصوصی و دولتی، این نمایشگاه بتواند به‌عنوان یک پلتفرم بزرگ برای جذب گردشگران داخلی و خارجی عمل کند.
براساس مطالعات و آمار‌های رسمی بین‌المللی چشم‌انداز جهانی گردشگری برای سال ۲۰۲۵ مثبت به‌نظر می‌رسد. پیش‌بینی می‌شود تعداد ورود گردشگران بین‌المللی بین ۳ تا ۵ درصد نسبت به سال ۲۰۲۴ افزایش داشته باشد، البته به شرط اینکه شرایط اقتصادی جهانی مساعد باشد.
کاهش نرخ تورم، کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و کاهش تنش‌های ژئوپلیتیک از عوامل کلیدی در رشد گردشگری خواهند بود. از طرفی روند‌های جدید مانند گردشگری پایدار و تمایل به سفر به مقاصد کمتر شناخته‌شده، ممکن است شکل‌دهنده رفتار‌های گردشگران در آینده باشند.
بااین‌حال، تأکید بر توسعه شیوه‌های پایدار و کشف مقصد‌های نوین می‌تواند فرصتی بزرگ برای کشور‌های درحال‌توسعه باشد که قصد دارند به بازار جهانی گردشگری وارد شوند. در این میان گردشگری ایران نیازمند یک تغییر بنیادین در رویکرد‌های مدیریتی و استراتژیک است و باید به‌جای تکیه بر روش‌های قهری و سلبی، به‌دنبال استفاده از تکنولوژی‌های نوین، بازاریابی دیجیتال و ایجاد تجربه‌های نوآورانه برای گردشگران باشد.
باتوجه‌به پیشرفت‌های چشمگیر کشور‌های همسایه، ایران می‌تواند به‌دنبال ایجاد برنامه‌های ویژه برای گردشگری سلامت و گردشگری طبیعی باشد، دراین‌صورت شاید بتوان امیدوار بود که ایران از انزوای کنونی خود در گردشگری دنیا رها شود.
