چرایی عدم‌موفقیت ایران در صادرات و عرضه زعفران در بازار‌های جهانی
نشان تجارت - مینا قدرتی: ایران حدود ۹۰ درصد از زعفران دنیا را تولید می‌کند، اما سهم آن از بازار این محصول بسیار اندک است. بر اساس آمار، ایران در سال ۲۰۲۳ با صادرات بیش از ۴۵ تن زعفران به اسپانیا به ارزش ۳۶ میلیون و ۵۶۵ هزار یورو بزرگترین تامین‌کننده زعفران اسپانیا بوده و ۸۷.۴ درصد از کل واردات این کشور در زمینه زعفران را به خود اختصاص داده است. اما چرا کشور ما در صادرات و عرضه زعفران در بازار‌های جهانی موفق نیست؟ زعفران ایران به خاطر نداشتن برند و نام جهانی، به نام اسپانیا و سایر کشور‌های فعال در این حوزه معامله می‌شود و بسیاری از مشتری‌های آمریکایی و اروپایی زعفران که زعفران ایرانی مصرف می‌کنند، آن را به نام زعفران اسپانیایی می‌شناسند.
بر اساس گزارش معاونت بین‌الملل اتاق ایران، اسپانیا با تولید ناچیز زعفران توانسته با میزبانی شرکت‌های توانمندی که مالک ایرانی دارند و سرمایه‌گذاری گسترده در زمینه بازاریابی، بسته‌بندی، برندسازی و مدیریت برند، جایگاه بزرگترین صادر کننده مجدد زعفران ایران را برای خود تثبیت کند.
یکی از اصول اولیه در بازاریابی، مبحث بسته‌بندی و طراحی است. بسته‌بندی و طراحی، معرف محصول است و یک ارزش در بازار به حساب می‌آید. مخاطب در قدم اول، جذب بسته‌بندی می‌شود و پس از آن تصمیم به خرید می‌گیرد. اگر در این زمینه ضعیف عمل شود و بهایی که مناسب محصول است به آن داده نشود، نمی‌تواند سودآوری خوبی به همراه داشته باشد و فروش آن با شکست مواجه می‌شود. بسته‌بندی زعفران صادراتی باید به قدری قوی و قابل قبول باشد که بتواند چشم هر مخاطبی را به خود جذب کند و مشتریان بلاتکلیف و مردد را برای خرید مصمم کند.
کشور ما در بسته‌بندی زعفران ضعف‌هایی دارد که باید برطرف شوند تا وضعیت کنونی صادرات زعفران بهبود یابد. در کشور ما توجهی به بسته‌بندی و سورتینگ زعفران، طبق سلیقه مصرف‌کنندگان بین‌المللی نشده است. همچنین شاید بتوان گفت درآمد‌های سرشار از فروش و صادرات نفت و محصولات وابسته آن باعث کم توجهی دولتمردان به صادرات محصولات غیرنفتی از جمله زعفران شده است. برخی فعالان این حوزه می‌گویند برای صادرات زعفران سختگیری‌هایی وجود دارد و گفته می‌شود که صادرکنندگان باید ارز حاصل از صادرات را به صورت نیمایی بازگردانند و برای بازگشت ارز تعهد بدهند. این در حالی است که صادرکنندگان کارتن، کیسه، زعفران، جعبه بسته‌بندی و... خود را با ارز آزاد خریداری می‌کنند. در مقابل، اما قاچاقچیان هیچ مشکل و مانعی ندارند. به عبارت دیگر با توجه به مشکلات متعدد صادرات ناشی از بازگشت ارز به سامانه نیما میزان صادرات کاهش و در مقابل قاچاق افزایش یافته است، درحالی‌که با رفع مشکلات بازگشت ارز، قاچاق زعفران دیگر صرفه اقتصادی ندارد.
کنترل کیفیت و رعایت استاندارد‌ها
برای ورود محصولات کشاورزی به ویژه زعفران به بازار بین المللی باید به کیفیت و رعایت موارد مختلف هنگام جداسازی کلاله‌ها از گل توجه کرد. برای افزایش صادرات، کشاورزان باید روش‌های کاشت و برداشت مدرن را جایگزین روش‌های سنتی کنند. چرا که برداشت سنتی زعفران باعث از دست رفتن کیفیت آن می‌شود. اگر زعفران را طبق استاندارد‌های بین المللی داشت و برداشت کنیم، علاوه بر رعایت بهداشت، کیفیت زعفران هم حفظ شده و در عرضه به بازار مصرف با استقبال بیشتری رو به رو می‌شود. همچنین به خاطر فسادپذیری و از بین رفتن رنگ، طعم و عطر زعفران، باید محاسبه دقیقی برای بسته بندی و مدت و شکل حمل آن صورت بگیرد. صادرات زعفران نیاز به نظام بازاریابی خاصی است که بتواند زعفران را با کمترین هزینه، به دست مصرف کننده خارجی برساند و وضعیت کنونی صادرات زعفران را تغییر بدهد.
در امر صادرات توجه به نیاز و سلیقه مشتریان بسیار مهم است. برای نمونه برخی کشور‌ها زعفران را به خاطر عطر و طعمش استفاده می‌کنند؛ بنابراین باید زعفران‌های درجه ۳ و ۴ را صادر کنیم که هم عطر دارند، و هم قیمت کمتری دارند. در مقابل برخی کشور‌ها زعفران را به خاطر رنگ دهی استفاده می‌کنند؛ پس باید زعفران درجه ۱ و ۲ به این کشور‌ها صادر شود. چنین سیستمی هم نیاز هر مصرف کننده را طبق خواست او برآورده می‌کند و هم وضعیت کنونی صادرات زعفران را بهبود می‌بخشد و سود بیشتری را نیز برای کشور به همراه دارد.
برای افزایش صادرات ابتدا باید تولید را درست کنیم، زیرا تا تولید نباشد صادرات معنایی ندارد و این مهم نیز با آموزش و برنامه‌ریزی اصلاح خواهد شد. در بخش زعفران باید آموزش‌های لازم کاشت، داشت و برداشت داده شود. اینکه کشاورزان بدانند چقدر، در چه زمانی، با چه پیازی، در چه عمقی بکارند و چه زمانی آبیاری کنند. از این‌رو، وظیفه وزارت جهادکشاورزی، آموزش است که تاکنون در این زمینه اقدامات موثری انجام نشده است.
