مجلس درحال تغییر سناریوی سهمیه بندی بنزین/ تخصیص بنزین به کد ملی نزدیک است؟
نشان تجارت - همواره سناریوهای مختلفی برای نحوه تخصیص و تعیین نرخ بنزین که عنوان یکی از استراتژیک‌ترین کالاها در کشور را یدک می‌کشد نوشته شده است. یکی از این سناریوها همان سهمیه بندی و دو نرخی کردن بنزین است که با وجود اینکه تبعات اجتماعی زیادی به همراه داشته، نه تنها تاثیر چندانی در تغییر الگوی مصرف نداشته و آنطور که باید و شاید به کاهش مصرف بنزین منجر نشد، بلکه به اجرای عدالت نیز کمک نکرد و هنوز دهک‌های پایین جامعه از یارانه‌ای که دولت به بنزین تخصیص می‌دهد بهره‌مند نمی‌شوند.
هرچند یکی از اهداف این طرح واقعی کردن قیمت حامل‌های انرژی بود اما بسیاری از کارشناسان بر این باورند که هرچند هدف درست بود اما نحوه اجرای آن صحیح نبود و در نهایت و درحالی که دولت همچنان روی این حامل انرژی یارانه می‌دهد، در تخصیص یارانه عدالت اجرا نمی‌شود.
بنزین در ایران هنوز هم ارزان است
با بررسی قیمت این کالای استراتژیک بر مبنای نرخ فوب خلیج فارس و همین‌طور قیمت‌های منطقه‌ای نیز می‌توان دریافت که امروز فاصله قیمتی بنزین در ایران و جهان حتی از قبل نیز بیشتر شده است. امروز بنزین در ایران حدود 6 سنت دلار فروخته می‌شود و در زمان اجرای سهمیه‌بندی بین ۷ سنت دلار تا ۱۰ سنت دلار بود. البته این قیمت برای ۶۰ لیتر سهمیه است و در نرخ آزاد، دو برابر می‌شود. اما با در نظر گرفتن اینکه میانگین جهانی قیمت بنزین حدود ۲۹ هزار و ۷۵۰ تومان در لیتر - با محاسبه دلار آزاد - است، حتی در نرخ آزاد نیز فاصله معناداری میان ایران و جهان است.
البته ناگفته نماند که در اردیبهشت ماه با کاهش قیمت‌های جهانی بنزین، قیمت بنزین در ایران برابر و حتی بیشتر از برخی از کشورهای همجوار شده بود، اما اکنون مجددا ایران بعد از ونزوئلا دومین بنزین ارزان دنیا را دارد.
مجلس درحال تغییر سناریوی تخصیص بنزین
در این میان به نظر می‌رسد مجلس جدید درحال تغییر سناریویی است که دولت دوازدهم در آبان ماه سال گذشته برای بنزین نوشت و محمد باقر قالیباف_رئیس مجلس شورای اسلامی_ در آخرین سخنان خود درمورد بنزین گفت که " حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد خانواده‌ها ماشین ندارند و ما به ۵۰ درصد افرادی که ماشین دارند سوبسید انرژی و بنزین می‌دهیم اما فردی که مستضعف است و در روستا یا شهرستان زندگی می‌کند و به حمل و نقل عمومی نیز دسترسی ندارد، یارانه نمی‌دهیم.
آیا این عدالت است فردی که خودش یک ماشین برای رفتن به شمال و یک ماشین برای رفتن به کویر دارد و فرزندش یک ماشین برای دوردور کردن در اندرزگو دارد هر چقدر که می‌خواهد بنزین ۳۰۰۰ تومانی بزند اما یک فرد روستایی هیچ یارانه‌ای دریافت نکند؟ چطور یک پیرمرد روستایی در زهک زابل این موضوع را متوجه می‌شود اما بنده که رئیس مجلس هستم از آن درکی ندارم."
همچنین سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی از قرار گرفتن طرح سهمیه بندی بنزین سرانه خانوار در نوبت رسیدگی کمیسیون خبر داد.
سهمیه بندی در مصرف بنزین بی اثر بود
این مباحث درحالی مطرح می‌شود که مصرف بنزین به‌صورت میانگین در ۷ماه نخست امسال، ۷۵ میلیون لیتر در روز بوده است. یعنی حداقل ۲۵ میلیون لیتر مازاد تولید در کشور وجود دارد که به واسطه همین ظرفیت تولید، ایران توانسته است به یکی از معدود کشورهای صادرکننده این سوخت استراتژیک تبدیل شود. اما آیا سهمیه‌بندی بنزین در آبان ۱۳۹۸ عامل این کاهش مصرف بوده است؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که سهمیه‌بندی در سه ماه آذر، دی و بهمن ۱۳۹۸ تنها عامل مدیریت مصرف بوده و پس از آن روند عادی شدن مؤلفه قیمت کلید خورد. اما شیوع ویروس کرونا و اعمال محدودیت‌های تردد باعث حفظ مصرف روی رقم
۷۵ میلیون لیتر در روز شد. اکنون مصرف بنزین به دلیل شیوع کرونا و کاهش میزان حمل و نقل حتی از پیش‌بینی‌ها هم اندکی کمتر است.
با بررسی یک سال گذشته مشخص می‌شود بیشترین کاهش مصرف مربوط به اواخر اسفند ماه ۱۳۹۸ و فروردین ۱۳۹۹ بوده است. نوروز امسال مصرف بنزین به روزی ۴۴ میلیون لیتر نیز رسید که تقریباً در یک دهه اخیر بی‌سابقه بود. وقتی این موضوع را بررسی می‌کنیم، علت کاهش مصرف، سهمیه‌بندی نبود و کرونا این اتفاق را رقم زده بود.
البته همان زمان بیژن زنگنه_وزیر نفت_ نیز پیش‌بینی کرده بود که "اگرچه مصرف بنزین بعد از سهمیه‌بندی، حدود ۲۰ میلیون لیتر در روز کاهش یافت؛ اما این میزان احتمالاً در آینده کمتر شود، زیرا مردم به قیمت بنزین عادت می‌کنند و مصرف بنزین دوباره افزایش خواهد یافت."
در سهمیه بندی بنزین عدالت اجرا نمی‌شود
بعد دیگر سهمیه بندی بنزین و جدا از بحث میزان مصرف، اجرای عدالت بین دهک‌های مختلف جامعه است. درواقع دولت با وجود اینکه سعی کرد قیمت بنزین را واقعی‌تر کند، اما مقایسه قیمت جهانی بنزین با قیمت این حامل انرژی در ایران حاکی از آن است که دولت همچنان یارانه سنگینی را به این بخش تخصیص می‌دهد، یارانه‌ای که قطعا افرادی که صاحب خودرو هستند از آن بیشتر بهره‌مند خواهند شد و شاید این افراد که عمدتا از دهک‌های بالایی جامعه هستند، نسبت به افردی که خودرو ندارند از سهمیه بندی بنزین بیشتر متضرر شدند اما در نهایت یارانه‌ای را از دولت دریافت می‌کنند که دهک‌های پایین‌تر از آن بی نصیب مانده‌اند.
تخصیص سهمیه بنزین بر اساس کد ملی
در این راستا، اندیشکده حکمرانی دانشگاه صنعتی شریف، در طرحی تحت عنوان "پیشنهاد اصلاح نظام یارانه بنزین در کشور"، تخصیص سهمیه بنزین بر اساس کد ملی، ایجاد بازار متشکل مبادله سهمیه بندی بنزین و اصلاح نظام یارانه حامل‌های انرژی در کشور را پیشنهاد می‌کند.
آنچه که در این طرح مطرح می‌شود این است که اساسی‌ترین مشکل پرداخت یارانه مصرفی بنزین در قالب کاهش قیمت فروش آن، اثر بازتوزیعی به نفع دهک‌های پردرآمد است. با توجه به پایین بودن شدید قیمت بنزین در کشور که عملا به معنای تخصیص یارانه بیشتر به اقشار برخوردارتر جامعه است، اختصاص بنزین یارانه‌ای به صاحبان خودروها ادامه روند تاعادلانه موجود و تثبیت بازتوزیع بیشتر به نفع دهک‌های برخوردار است.
درحالی که اختصاص سهمیه به افراد و ایجاد یک بستر فنی که فروش سهمیه را برای همه مسیر می‌کند، با معیارهای عدالت منطبق‌تر است. در این گزارش تشکیل بازار متشکل بنزین پیشنهاد شده و تاکید شده است که این بازار ویژگی‌هایی چون تک قیمتی بودن بازار در کل کشور، عدم امکان سفته بازی و احتکار، عدم امکان مداخله در بازار، حل معضل قاچاق و قابل استفاده بودن برای همه آحاد جامعه را دارد.
رکن اساسی اختصاص سهمیه به افراد بر این ایده استوار است که صاحب سهمیه می‌تواند با مصرف نکردن و فروش آن به دیگران، معادل اختلاف قیمت بنزین سهمیه‌ای و قیمت بنزین در بازار متشکل، سود کسب کند و بنابراین همه افراد جامعه و حتی افراد فاقد خودرو هم از یارانه بنزین بهره‌مند می‌شوند.
جزئیات طرح
درواقع در این طرح به هر فرد ایرانی، ماهانه مقدار معینی سهمیه بنزین تعلق خواهد گرفت و واریز این سهمیه نیازمند کارت سوخت نیست و بر اساس کارت‌های بانکی انجام می‌پذیرد. برای جلوگیری از احتکار نیز یک سقف ذخیره به ازای هر فرد در نظر گرفته می‌شود و پس از پر شدن آن، هر لیتر سهمیه جدید به جای اختصاص به فرد، به صورت خودکار به بازار عرضه شده و مبلغ آن به قیمت بازار به حساب فرد واریز می‌شود.
هر فرد می‌تواند با استفاده از سامانه‌های تراکنش اقدام به فروش سهمیه خود کند. در آن سوی ماجرا خرید بنزین صرفا در جایگاه و برای سوخت‌گیری امکان پذیر خواهد بود.
منبع: اقتصاد آنلاین
