رؤیای سفر و کابوس اقساط؛ گرانی و تورم، سفر را به یک کالای لاکچری تبدیل کرد!
نشان تجارت - سفر‌های قسطی در ابتدا به‌عنوان راه‌حلی برای کاهش فشار مالی معرفی شدند، اما سود‌های بالا و اقساط طولانی باعث شده‌اند که بسیاری از خانواده‌ها بیش‌ازپیش تحت‌فشار اقتصادی قرار بگیرند.
سال‌هاست که سفر‌های نوروزی بخش مهمی از فرهنگ ایرانی‌ها محسوب می‌شود و بسیاری از مردم به‌دنبال فرصتی برای استراحت و تفریح در این ایام هستند. اما در شرایط اقتصادی سخت کنونی، این سفر‌ها به آرزویی تبدیل شده‌اند که تنها برای عده‌ای خاص دست‌یافتنی شده است. از سوی دیگر، گردشگری داخلی در سال‌های اخیر به گواه آمار‌ها و نتایج پژوهش‌های انجام‌شده به‌میزان قابل‌توجهی متأثر از وضعیت معیشتی مردم بوده است.
فروردین امسال مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که منتشر کرد، بر تأثیر تورم و مشکلات معیشتی بر سفر‌های داخلی به‌ویژه نوروز تأکید کرد، در بخشی از این گزارش به‌طور ویژه اشاره شده است: «در سال‌های اخیر، سهم هزینه‌های تفریح و سرگرمی در سبد مصرفی خانوار‌های شهری به‌شدت کاهش یافته است. این کاهش سهم، تأثیر مستقیم بر کیفیت سفر‌ها و کاهش هزینه‌های اقامت، حمل‌ونقل، خرید سوغاتی و سایر هزینه‌های مرتبط با سفر دارد. این موضوع به‌وضوح کاهش کیفیت گردشگری داخلی را نشان می‌دهد.»
نرخ تورم در سال‌های اخیر در ایران به‌شدت افزایش یافته است و طبق گزارش مرکز آمار ایران تورم نقطه به نقطه خانوار‌های کشور، در بهمن‌ماه ۱۴۰۳ به رقم ۳۵.۳ درصد رسیده، یعنی ایرانی‌ها به‌طور میانگین، ۳۵.۳ درصد بیشتر از بهمن‌ماه ۱۴۰۲ برای خرید یک «مجموعه کالا‌ها و خدمات یکسان» هزینه کرده‌اند. براساس همین گزارش تورم نقطه به نقطه بهمن‌ماه ۱۴۰۳ در مقایسه با ماه قبل، ۳.۵ درصد افزایش داشته است. این تورم بالا، باعث کاهش شدید قدرت خرید مردم شده و سفر‌های نوروزی را برای بسیاری از خانوار‌ها به امری دست‌نیافتنی تبدیل کرده است.
در این شرایط، بخش گردشگری با ارائه طرح سفر قسطی تلاش کرده است راه‌حلی برای حل مشکل تأمین هزینه سفر ارائه کند. اما این طرح‌ها آیا واقعاً می‌توانند کمکی به مردم کنند یا فقط به‌نوعی مشکلات موجود را پنهان می‌کنند؟
«ظرف هفت سال گذشته، حدود ۱۰ میلیون نفر از جمعیت کشور زیر خط فقر رفته‌اند.» این جمله عبدالناصر همتی که دیروز در در جلسه استیضاحش عنوان کرد، نیازی به منبع رسمی برای اثبات ندارد، اما بسیاری از ما می‌دانیم که آمار کسانی که در چند سال اخیر فقیر و فقیرتر شده‌اند، بیشتر از این است که آقای وزیر اعلام کرده است. نه نیازی به پایش‌های گسترده است و نه پژوهش‌های آماری، هرکدام از ما اگر به سبد هزینه‌های خود نگاهی بیندازیم، متوجه تمام ماجرا میشویم.
هرکدام از ما فهرستی داریم از اقلام فرهنگی و تفریحی و حتی ضروری که یکی را پس از دیگری از سبد خریدمان خط زده‌ایم. سفر هم یکی از همان اقلام است که چندسالی است تعداد کسانی که آن را محدود کرده یا به‌طور کلی از سبد هزینه‌هایشان خط زده‌اند، بیشتر شده است. تا جایی که ارائه‌دهندگان خدمات سفر به صرافت ارائه راهکاری افتاده‌اند: «سفر‌های قسطی» مردمی که از لوازم خانگی و فرش تا اقلام روزمره و سوپرمارکتی و دارو و لوازم آرایشی و میوه و سبزیجاتشان را قسطی می‌خریدند، حالا با کمک بیلبورد‌ها و آگهی‌های مکرر تبلیغاتی و پیامک‌های پشت سر هم، به مسیری سوق داده می‌شوند که هزینه سفر را هم به اقساط ماهانه‌شان اضافه کنند. مقصود این جملات قطعاً عموم جامعه و قشر متوسطی است که میزان درآمدش سال‌هاست از رشد تورم جا مانده است.
سفر‌های اقساطی؛ راه‌حلی موقت برای فشار اقتصادی
در سال‌های اخیر، طرح‌های سفر اقساطی به‌عنوان راه‌حلی برای کاهش فشار اقتصادی بر خانواده‌ها مطرح شده‌اند. این طرح‌ها به بسیاری از خانواده‌ها این امکان را داده‌اند که هزینه‌های سفر را به اقساط ماهانه تقسیم کنند. بااین‌حال، این راه‌حل نیز نتوانسته مشکل اصلی را حل کند؛ چراکه بسیاری از خانواده‌ها حتی توان پرداخت اقساط را نیز ندارند.
علاوه‌براین، سفر‌های اقساطی اغلب با سود‌های بالا همراه است که فشار مالی بیشتری به خانواده‌ها وارد می‌کند. در شرایطی که تورم و کاهش قدرت خرید، سفر را به کالایی لوکس تبدیل کرده، سفر‌های قسطی به‌عنوان راه‌حلی برای خانواده‌های کم‌درآمد مطرح شده‌اند. اما این طرح‌ها که با وعده تسهیل سفر ارائه می‌شوند، در عمل می‌توانند به دامی برای افزایش بدهی‌های خانوار تبدیل شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد سفر‌های قسطی نه‌تنها مشکل اصلی معیشت را حل نمی‌کنند، بلکه فشار اقتصادی بر خانواده‌ها را افزایش می‌دهند.
تهیه یک کالای لوکس به‌صورت قسطی
«امیرپویان رفیعی‌شاد»، رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی دفاتر مسافرتی استان تهران، در گفت‌وگوی اخیرش با ایسنا ضمن ارزیابی وضعیت سفر با نگاه به نرخ و هزینه‌های سفر گفته است: «سفر به کالایی لوکس تبدیل شده که فقط قشر متمول قادر به تأمین هزینه‌های آن هستند. وقتی مردم نمی‌توانند هزینه سفر را یکجا پرداخت کنند، به‌سمت سفر‌های اقساطی می‌روند و این نوع سفر‌ها در حال حاضر جذابیت بیشتری پیدا کرده‌اند. آژانس‌های مسافرتی هم برای پاسخ به این تقاضا، بسته‌های سفر اقساطی طراحی کرده‌اند.»
رفیعی‌شاد به چالش‌های سفر‌های داخلی اشاره می‌کند و می‌گوید: «با وجود اینکه اعلام می‌شود قیمت بلیت پرواز‌ها افزایش پیدا نکرده است، اما طبق داده‌های سیستم فروش، بلیت‌ها در مسیر‌های داخلی افزایش قیمت داشته‌اند. این افزایش قیمت‌ها به‌ویژه در روز‌های تعطیل بیشتر نمایان می‌شود. البته مشکل تنها به قیمت مربوط نمی‌شود. کمبود تعداد هواپیما‌ها نیز در سفر‌های داخلی مشکل‌آفرین است و برای گردشگران خارجی که به ایران سفر کرده‌اند، پیدا کردن بلیت هواپیما به مقاصدی مانند شیراز و کرمان دشوار است.»
او درباره وضعیت استقبال از سفر‌های نوروزی می‌گوید: «وقتی قیمت کالا و خدمات افزایش پیدا می‌کند، سفر دیگر یک نیاز عادی نیست و به یک کالای لوکس تبدیل می‌شود. با دلار ۹۰ هزار تومانی و هتل‌هایی که شبی ۲۰۰ دلار هزینه دارند، تنها افراد متمول قادر به سفر کردن هستند. این وضعیت تنها شامل سفر‌های خارجی نمی‌شود. حتی سفر‌های داخلی نیز تحت‌تأثیر قرار گرفته‌اند. برای مثال، یک خانواده پنج‌نفره برای سفر به جزایر قشم و کیش با بلیت‌های پروازی هفت میلیون تومانی مواجه است.
این هزینه‌ها برای بسیاری از خانواده‌ها سنگین است؛ چراکه هزینه‌های دیگری مانند خوراک و خرید هم باید در نظر گرفته شود.» او به وضعیت بازار نوروزی سفر هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «در سال‌های گذشته، با آغاز ماه بهمن، بازار سفر‌های نوروزی رونق می‌گرفت، اما امسال این شور و هیجان را مشاهده نمی‌کنیم و میزان تقاضا برای سفر بسیار کمتر از گذشته است. این شرایط بر نحوه کار دفاتر مسافرتی تأثیر گذاشته است. وقتی مردم نمی‌توانند هزینه سفر را یکجا بپردازند، به سفر‌های قسطی رو می‌آورند. بااین‌حال، مسافران باید دقت کنند هنگام خرید اقساطی، از میزان سود و شرایط پرداخت مطلع شوند تا انتخاب‌های خود را محدود نکنند.»
ایجاد توهم دسترسی به سفر
وقتی قیمت کالا و خدمات افزایش پیدا می‌کند، سفر دیگر یک نیاز عادی نیست و به یک کالای لوکس تبدیل می‌شود. با دلار ۹۰ هزار تومانی و هتل‌هایی که شبی ۲۰۰ دلار هزینه دارند، تنها افراد متمول قادر به سفر کردن هستند. این وضعیت تنها شامل سفر‌های خارجی نمی‌شود
یکی از اثرات منفی سفر‌های قسطی این است که ممکن است مردم تصور کنند توانسته‌اند به‌راحتی به سفر بروند و تعطیلات نوروزی خود را داشته باشند، درحالی‌که درواقع این دسترسی به سفر تنها به‌واسطه ایجاد بدهی‌های جدید ممکن شده است. درواقع، سفر‌های قسطی به‌نوعی توهم دسترسی به رفاه و تفریح ایجاد می‌کنند که مردم را به انجام تصمیمات مالی اشتباه وادار می‌کند. بسیاری از افرادی که در وضعیت مالی ناپایدار هستند، ممکن است به‌دلیل فشار روانی و نیاز به تفریح در تعطیلات نوروز، به این گزینه روی آورند و درنهایت با بار مالی سنگینی روبه‌رو شوند که در آینده به معضلات بزرگتری تبدیل خواهد شد.
توسعه ناپایدار گردشگری داخلی
اگرچه سفر‌های قسطی در کوتاه‌مدت ممکن است باعث رونق نسبی در گردشگری داخلی شوند، اما این رونق نمی‌تواند پایدار باشد. به‌دلیل مشکلات ساختاری موجود در صنعت گردشگری ایران، از جمله ضعف در زیرساخت‌ها، خدمات ضعیف و نبود هتل‌ها و مراکز اقامتی استاندارد، بسیاری از مردم پس از سفر‌های قسطی به‌دلیل عدم کیفیت مطلوب خدمات، تجربه رضایت‌بخشی نخواهند داشت. بنابراین، درحالی‌که صنعت گردشگری ممکن است در کوتاه‌مدت از این طرح‌ها بهره‌مند شود، اما در بلندمدت این تجربه منفی می‌تواند به کاهش تقاضا و افت کیفیت گردشگری داخلی منجر شود.
با وجود همه فشار‌های اقتصادی که مردم ایران در حال تجربه آن هستند، به نظر می‌رسد سفر‌های قسطی که در ابتدا به‌عنوان یک راه‌حل موقت برای کاهش فشار مالی مردم طراحی شده‌اند، درواقع مشکلات اقتصادی را پنهان می‌کنند و تنها فشار مالی مردم را در بلندمدت افزایش می‌دهند. این ایده در شرایط اقتصادی کنونی به‌جای آن که کمک‌کننده باشد، تنها به مشکلات مردم می‌افزاید و باعث ایجاد بدهی‌های جدید می‌شود. به‌نظر می‌رسد دولت باید به‌دنبال راهکار‌هایی بنیادی‌تر برای بهبود وضعیت اقتصادی و گردشگری کشور باشد.
