هویت ملی ایران در خطر تخریب و فراموشی
نشان تجارت - پیشکسوتان باستان‌شناسی ایران هشدار دادند که آثار تاریخی کشور در معرض تهدید جدی قرار دارند و روند تخریب این محوطه‌ها به دلیل توسعه بی‌برنامه، حفاری‌های غیرمجاز و فعالیت‌های سودجویانه به سرعت در حال افزایش است
گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران، که امسال بیست‌ودومین دوره‌اش در موزه ملی ایران برگزار شد، به معرفی جدیدترین کشفیات باستان‌شناسی ایران اختصاص داشت. در این گردهمایی که از پنجم اسفند آغاز و تا هفتم اسفند ادامه داشت، گزارش‌های جدید از کاوش‌های باستان‌شناسی در نقاط مختلف ایران ارائه شد. یکی از مهمترین یافته‌های امسال، تدفین نوزادی از هزاره پنجم پیش از میلاد در محوطه غرق‌شده «چپرآباد» در استان آذربایجان‌غربی بود. در کنار این گردهمایی، نمایشگاه گزیده‌ای از جدیدترین اکتشافات باستان‌شناسی ایران برپا شده که شامل ۲۷۳ اثر از ۱۳ محوطه باستانی از دوره‌های مختلف است. این نمایشگاه تا پایان فروردین ۱۴۰۴ در موزه ملی ایران قابل بازدید است. اما مهمترین نکته در این گردهمایی سالانه، نگرانی باستان‌شناسان و پیشکسوتان از وضعیت حاکم بر میراث فرهنگی کشور بود.
در سخنرانی‌هایی که در روز‌های برگزاری گردهمایی سالانه باستان‌شناسان انجام شد، نکاتی مطرح شد که قابل‌تأمل هستند. هرچند محور صحبت‌ها موضوع کشفیات و انجام آخرین کاوش‌های باستان‌شناسی بود، اما چالش‌های این حوزه هم از زبان پیشکسوتان مطرح شد. از جمله «جبرئیل نوکنده»، رئیس موزه ملی ایران از کاهش ورود آثار به این موزه پس از ایجاد ادارات استانی و تفویض اختیارات به استان‌ها انتقاد کرد و خواستار بازگشت به روند گذشته و نگهداری آثار شاخص کشف‌شده در کاوش‌ها به موزه ملی ایران شد. در این میان، برخی از پژوهشگران پیشنهاداتی برای گشایش در‌های ایران به روی باستان‌شناسان خارجی و همکاری بیشتر در زمینه کشف تاریخ ایران مطرح کردند. این رویداد علمی مهم نه‌تنها به کشف‌های جدید اشاره دارد بلکه فرصتی است برای تعامل و تبادل علمی میان پژوهشگران باستان‌شناسی.
یکی از مهمترین مسائلی که در این دوره از همایش باستان‌شناسان مطرح شد، سخنانی بود که «ناصر نوروززاده چگینی»، استاد پیشکسوت باستان‌شناسی و نخستین رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی ایران، مطرح کرد. او هشدار‌هایی جدی درباره خسارت‌های ناشی از کوتاهی در حفاظت آثار تاریخی و میراث فرهنگی ایران داد و به‌طورخاص به تهدیدات ناشی از اقدامات سودجویانه و قانون‌گریزانه اشاره کرد و گفت: «متأسفانه آثار ایران در معرض تهدیدات سنگین ناشی از حرکات جسورانه و اقدامات غیرقانونی برخی افراد و گروه‌ها قرار دارند. این افراد بدون ترس از ضابطان قضائی و انتظامی به تخریب آثار و محوطه‌های باستانی ادامه می‌دهند.» نوروززاده همچنین بر لزوم اقدامات جدی برای محدود کردن فعالیت‌های این گروه‌ها و سردمداران داخلی و خارجی آنها تأکید کرد.
او حفاظت از آثار تاریخی را نه‌تنها از منظر حفظ و احیای آثار، بلکه به‌عنوان یک امر پژوهشی و حفاظتی تعریف کرد و گفت: «پژوهش‌ها و مطالعات باستان‌شناسی درواقع نوعی حفاظت از اطلاعات و دانشی است که جوامع گذشته از طریق تعامل با محیط خود به دست آورده‌اند.» او افزود: «حفاظت از آثار باستانی مسئول پیوند دیروز به فرداست و پژوهش‌های باستان‌شناسی باید به‌گونه‌ای باشد که از بقایای مادی این جوامع در برابر تهدیدات حفاظت کند.»
این استاد باستان‌شناسی همچنین به تهدیدات ناشی از برنامه‌های توسعه عمرانی مانند پروژه‌های آب، معدن، راهسازی، کشاورزی و شهری اشاره کرد و خواستار افزایش حساسیت نسبت به حفاظت از محوطه‌های باستانی در این حوزه‌ها شد. او معتقد است باید تلاش شود تا با استفاده از شیوه‌های مناسب، از تخریب آثار جلوگیری شود و در این راستا آموزش و آگاهی‌بخشی به مجریان پروژه‌ها اهمیت ویژه‌ای دارد.
متأسفانه آثار ایران در معرض تهدیدات سنگین ناشی از حرکات جسورانه و اقدامات غیرقانونی برخی افراد و گروه‌ها قرار دارند. این افراد بدون ترس از ضابطان قضائی و انتظامی به تخریب آثار و محوطه‌های باستانی ادامه می‌دهند
یکی دیگر از نکات مطرح‌شده توسط نوروززاده چگینی، اهمیت حفاظت از نیروی انسانی متخصص و باتجربه در رشته‌های باستان‌شناسی بود. او گفت: «بی‌تردید سپردن کار به نیرو‌هایی که تجربه کافی در حفاظت از آثار تاریخی ندارند، می‌تواند خسارت‌بار باشد.» به‌گفته او، باستان‌شناسان باید با انجام پژوهش‌های دقیق در مسیر حفاظت و ارتقای سطح فهم عمومی از هویت فرهنگی کشور حرکت کنند.
او در بخش پایانی سخنانش، به تاریخ فرهنگی ایران و مناطق مختلف کشور اشاره کرد و گفت ایران همواره در برابر تهدیدات خارجی و بحران‌ها از طریق حفاظت از هویت فرهنگی و دفاع از سرزمین خود موفق عمل کرده است. نوروززاده چگینی با اشاره به اهمیت برافراشتن و تقویت «سپر‌های دفاعی فرهنگی» در مناطق مختلف ایران، بر لزوم توجه به تاریخ و هویت فرهنگی کشور و اقدام جدی و علمی در حفاظت از میراث فرهنگی ایران تأکید کرد، او از نهاد‌ها و پژوهشگران خواست در برابر تهدیدات موجود ایستادگی کنند و مسئولیت‌های خود را در حفاظت از آثار تاریخی به‌طور مؤثر ایفا کنند.
در روز‌های برگزاری این همایش همچنین گزارش‌هایی از کاوش‌های انجام‌شده در مناطق مختلف کشور توسط باستان‌شناسان ارائه شد. در روز‌های برگزاری این همایش گزارش‌هایی از کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی در شش استان مختلف کشور ارائه شد. این گزارش‌ها در دو نشست علمی به تفصیل ارائه شدند. استان‌های قزوین، مرکزی، مازندران، خراسان شمالی، کردستان و اردبیل نمایندگان این نشست علمی بودند که هرکدام گزارش‌هایی از پروژه‌های خود ارائه کردند. گزارش‌هایی از کاوش در غار هستیجان، شهرستان دلیجان، استان مرکزی؛ کاوش در دژ الموت، استان قزوین؛ کاوش در آتشکده مسجدسر ارفع‌ده سوادکوه، استان مازندران؛ کاوش لایه‌نگاری تپه دوین، شیروان، استان خراسان‌شمالی؛ لایه‌نگاری در تپه بریس، دشت اردبیل؛ کاوش در تپه قلعه‌بالا، بیجار، کردستان از جمله گزارش‌های ارائه‌شده در این دوره بودند. در مجموع این گزارش‌ها نشان‌دهنده تنوع و عمق پژوهش‌های باستان‌شناسی در ایران است و به اهمیت حفظ و حفاظت از این آثار تاریخی و فرهنگی تأکید دارند.
