زنان شاغل، استقلال مالی و بازنشستگی
نشان تجارت - یکی از نشانه‌های توسعه هر جامعه فضای کسب و کاری است که توسط زنان کارآفرین راه‌اندازی و مدیریت می‌شود. زنان به عنوان یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های انسانی، می‌توانند نقش بالقوه‌ای را در فرآیند توسعه بخش‌های اقتصادی هر جامعه‌ای ایفا کنند. به اعتقاد کارشناسان اشتغال زنان و کسب درآمد توسط آنها ضمن استقلال مالی، در تامین معاش و هزینه‌های زندگی خانواده موثر است.
امروز زنان به عنوان نیمی از جمعیت فعال کشور نقش مهم و اثرگذاری در رشد و توسعه اقتصاد کشور ایفا می‌کنند و به دلیل تحولات دهه‌های اخیر، اشتغال به مطالبه‌ای اقتصادی برای بخش اعظمی از زنان خصوصا زنان تحصیلکرده تبدیل شده است. اگر چه تأمین نیازهای خانه برعهده مردان است و زنان وظیفه اقتصادی ندارند اما از کار اقتصادی هم منع نشده‌اند.
بنابر آموزه‌های دینی، مسئولیت اصلی بانوان مدیریت منزل و تربیت شایسته فرزندان است اما گاهی ضرورت پیدا می‌کند که وارد اجتماع شوند و در فعالیت‌های اقتصادی حضور خود را به نمایش بگذارند. با این حال زنان نیز همچون مردان پس از یک دوره فعالیت اقتصادی و اجتماعی و حضور در عرصه اشتغال نیاز به بازنشسته شدن پیدا می‌کنند.
بازنشستگی فرایندی است که در آن فرد از فعالیت‌های حرفه‌ای خود به دلایلی نظیر بالا بودن سن، کهولت و بیماری دست از کار می‌کشد.به طور معمول بازنشستگی به دلایلی همچون مشکلات جسمی، سالخوردگی و از کار افتادگی صورت می‌گیرد و فرد بازنشسته در دوران بازنشستگی از حقوق و مزایای بازنشستگی بهره‌مند می‌شود.
برخی بازنشستگی را دورانی پرچالش از زندگی افراد توصیف می‌کنند که می‌تواند دغدغه‌ها را به فرصت‌های طلایی در زندگی تبدیل کند.دوره بازنشستگی یکی از مهم‌ترین بخش‌های زندگی هر فرد شاغل است و در جوامع مدرن به زمانی برای استراحت افراد پس از سال‌ها کار و تلاش تعبیر می‌شود.
در کشور ما قانونگذار به دلیل اهمیتی که برای کانون خانواده و تربیت فرزندان قایل بوده و نقش زن در حفظ کیان خانواده را با اهمیت دانسته، ارفاقاتی را در قوانین مربوط به بازنشستگی زنان درنظر گرفته است که این ارفاقات بعضا به تفاوت بین شرایط بازنشستگی زنان و مردان تعبیر می‌شود.
در همین راستا، سعید شیری - معاون بازنشستگی اداره کل مستمری‌های سازمان تامین اجتماعی در یک گفت‌وگوی رادیویی ضمن ارزیابی علل تفاوت بازنشستگی زنان و مردان می‌گوید: به صورت کلی قانونگذار زمانی که قانون را وضع کرده به دلیل حفظ کیان خانواده و اهمیت به کانون خانواده در تمام قوانینی که تصویب کرده است، ارفاقاتی را از نظر احراز شرایط بازنشتگی برای زنان در نظر گرفته است.این ارفاقات یا از نظر سنی است یا میزان سابقه کار است و زنان با شرایط سنی کمتر یا سابقه پرداخت حق بیمه کمتر نسبت به آقایان در حالتهای خاص بازنشسته می شوند.
وی ادامه داد: در خصوص میزان مستمری بازنشستگی طبق ماده ۷۷ قانون تامین اجتماعی عمل می‌شود و در آنجا اصلا بحث جنسیت مطرح نیست و بحث دستمزد و مدت پرداخت حق بیمه مطرح است البته با توجه به آنکه قانونگذار برای بانوان سنوات ارفاقی درنظر گرفته همین سنوات ارفاقی موجب خواهد شد که مستمری بیشتری را هم دریافت کنند.
لزوم توجه به شمولیت قانون قبل از تقاضای بازنشستگی
این مقام مسئول درعین حال به تشریح تفاوت سن بازنشستگی زمان و مردان پرداخت و گفت: زنان اگر می‌خواهند از مزایای بازنشستگی استفاده کنند ابتدا باید از شمولیت قانون بر خودشان آگاه باشند. یعنی زنی که در جایی اشتغال به کار دارد، باید ببیند مشمول قانون کار است یا قانون استخدام کشوری یا آیین‌نامه استخدام خاص یک دستگاه اجرایی است؟ سپس بر اساس شمولیت قانون شرایط بر آنها لحاظ می‌شود مثلا خانمی که در بخش کارگری اشتغال به کار دارد و مشمول قانون کار است هیچ وقت نمی‌تواند از ماده ۱۰۳ قانون مدیریت خدمات کشوری بهره‌مند شود، چون شمولیت قانون بر وی لحاظ نخواهد شد.
شیری تصریح کرد: به صورت کلی در بحث بازنشستگی، مقررات عام تامین اجتماعی را داریم که در ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی وضع شده است. در خود ماده ۷۶ گفته شده خانم‌ها با ۵۵ سال سن و ۲۰ سال سابقه می‌توانند بازنشسته شوند. این امتیاز برای کسانی است که مستخدم دولت نیستند بلکه مشمول قانون کارند و در بخش خصوصی کار می کنند. در این بخش زنان نسبت به مردان ۵ سال ارفاق سنی دارند و آقایان برای بهره‌مندی از این ماده قانونی باید ۶۰ سال سن داشته باشند.
وی ادامه داد: تبصره یک تا ۴ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی به بحث بازنشستگی می‌پردازد. در تبصره یک ماده ۷۶ گفته شده زنان در صورت داشتن ۴۵ سال سن و ۳۰ سال سابقه می‌توانند بازنشسته شوند. در اینجا زنان نسبت به مردان ۵ سال از ارفاق سنی بهره‌مند می‌شوند و مردان باید ۵۰ سال داشته باشند.
شیری گفت:تبصره دو ماده ۷۶ نه شرط سنی برای مردان و زنان لحاظ کرده نه تفکیک جنسیتی قایل شده است بلکه گفته شده افرادی که ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول کار بوده‌اند می‌توانند بازنشسته شوند.این ماده قانونی بین مردان و زنان مشترک است و شرط سنی ندارد.
کارهای سخت و زیان آور مختص مشمولان قانون کار و بخش خصوصی است
این مقام مسئول با بیان اینکه کارهای سخت و زیان آور صرفا مختص مشمولین قانون کار و بخش خصوصی است و در بخش دولتی قوانین جداگانه‌ای وجود دارد،اظهار کرد: منظور از ۲۰ سال متوالی یعنی فرد در یک بازه زمانی ۲۱ سال، ۲۰ سال اشتغال به کار و پرداخت حق بیمه داشته باشد و مواردی مثل بیمه بیکاری، انفصال از خدمت یا غرامت ایام بیکاری این توالی را به هم نزند. ۲۵ سال متناوب هم از این قاعده خارج است و اگر فرد ۲۵ سال اشتغال به کار و پرداخت حق بیمه در مشاغل سخت و زیان آور داشته باشد، بازه زمانی ندارد و می‌تواند بدون شرط سنی از ماده قانونی بهره‌مند شوند.
وی با اشاره به تبصره ۳ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی گفت: در تبصره ۳ ماده ۷۶ گفته شده بیمه‌شدگانی که دارای ۳۵ سال تمام سابقه پرداخت حق بیمه باشند می‌توانند بدون در نظر گرفتن شرط سنی، تقاضای بازنشستگی کنند.این ماده تفاوتی بین زنان و مردان ندارد و شرط سنی را هم لحاظ نمی‌کند. اما نکته مهم، تبصره ۴ ماده ۷۶ قانون تامین اجتماعی است که به واسطه ماده واحده الحاقی ۱۳۷۶/۷/۱ به قانون تامین اجتماعی الحاق شد و صرفا مشمول زنان مشمول قانون کار است که به موجب آن زنان کارگر با داشتن ۲۰ سال سابقه کار و ۴۲ سال سن به شرط پرداخت حق بیمه با ۲۰ روز حقوق می‌توانند بازنشسته شوند.
به گفته شیری، شرط لازم برای بهره‌مندی از مزایای بازنشستگی، اشتغال در مشاغل مشمول قانون کار است بنابر این زنان خویش فرما یا مستخدم دستگاه نمی‌توانند از این ماده قانونی استفاده کنند چون در قانون از زنان کارگر نام برده شده است.
سنوات ارفاقی مختص مشمولان قانون کار و مشاغل سخت و زیان آور است
وی در پاسخ به این پرسش که دلیل این تنوع و تفاوت قوانین چیست؟ توضیح داد: با توجه به آنکه بازنشسته شدن بنا به درخواست فرد متقاضی و بیمه شده است لذا هر زمان بیمه شده اولین شرط را احراز کرد یا تمایل به بازنشستگی داشت می‌تواند درخواست خود را ارائه دهد و ما بازنشستگی او را پیگیری می‌کنیم؛ از این رو هیچ تمایز یا اجحافی در موارد قانونی نیست ولی برحسب شرایط مختلف به غیر از تبصره ۴ ماده ۷۶ که سال ۱۳۷۴ الحاق شده است، باقی تبصره‌ها از سال ۱۳۵۴ که قانون تامین اجتماعی تصویب شده در حال اجراست.
این مقام مسئول در عین حال در خصوص سنوات ارفاقی توضیح داد: سنوات ارفاقی در مورد مشمولان قانون کار و کسانی است که در شغل‌های سخت و زیان آور هستند. طبق قانون این افراد می‌توانند درخواست بازنشستگی خود را به کمیته سخت و زیان آور و دبیرخانه وزارت کار ارائه دهند. آنجا بررسی می شود و اگر شغل افراد سخت و زیان آور تلقی شود به ازای هر یکسال اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور ۶ ماه از سنوات ارفاقی بهره‌مند می شوند. این سوابقی که برای احراز گفته شد، سابقه اصلی به علاوه سوابق ارفاقی است مثلا در تبصره یک ماده ۷۶ زنان با ۳۰ سال سابقه و ۴۵ سال سن می‌توانند بازنشسته شوند.این ۳۰ سال می‌تواند به استناد قانون استفساریه‌ای که مجلس تصویب کرده اعم از سابقه اصلی و ارفاقی باشد.
به گفته وی یک نوع سنوات ارفاقی هم در خصوص مستخدمین دولت است، آنجا هم کسانی که مشمول قانون کار نباشند و مستخدم دولت باشند به استناد قوانین دستگاهشان می‌توانند در صورتی که حداقل ۲۵ سال اشتغال به کار و پرداخت حق بیمه داشته باشد تا سقف ۵ سال از سنوات ارفاقی برای بازنشستگی خود استفاده کنند و از مستمری بهره‌مند شوند.
