نقش گرده افشان‌ها در مقابله با تغییرات اقلیمی
نشان تجارت - در حالی سومین کنگره جهانی زنبورعسل به نام "”Africa Bee Expo در مسقط عمان برگزار شد که دو کنگره پیشین در کشورهای آفریقایی برگزار شده بود. این کنگره به دلیل هم اقلیم بودن با کشورهای حوزه خلیج فارس، جنوب ایران، پاکستان و... با قاره آفریقا در یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس برگزار شد و از تاریخ ۲۸ تا ۳۱ شهریورماه میزبان بیش از ۳۵ کشور جهان بود.
در این کنگره بین المللی، شبنم پریچهره -عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات علوم دامی کشور و رئیس هیئت مدیره انجمن حامیان گرده افشان‌ها- به سخنرانی درباره اثر گرده افشانی زنبورعسل بر فرآیند تغییر اقلیم پرداخت.
این پژوهشگر فعال زنبورداری کشورمان به ایجاد یک دیدگاه جهانی، فرارشته‌ای و فلسفی برای توجه شرکت‌کنندگان به اهمیت گرده‌افشانی زنبورها به طور کلی و به طور خاص زنبورعسل کوچک تاکید داشت.
شبنم پریچهره در این سخنرانی به مسئله تغییر اقلیم و عوامل موثر بر آن و همچنین اقداماتی که خسارت‌های ناشی از آن را می‌توانند کاهش دهند پرداخت و گفت: فعالیت‌های انسانی همچون تخریب جنگل‌ها، استفاده از سوخت‌های فسیلی موجب افزایش گازهای گلخانه‌ای، بیابان‌زایی و از بین رفتن لایه اوزون و در نهایت گرم شدن کره زمین شده است. یکی از مهم‌ترین مواردی که می‌تواند با تاثیر بر آب، خاک و هوا و حفظ تنوع زیستی اثرات منفی ناشی از تغییر اقلیم را کاهش دهد، حفاظت از گرده افشان‌ها است.
وی با بیان اینکه مهم‌ترین عامل نگهدارنده طبیعت در تعادل تنوع زیستی است و تغییرات اقلیم زمانی شروع می‌شود که این تنوع کاهش می‌یابد اظهار کرد: طبق این نظریه اگر در یک جای زمین پروانه‌ای بال بزند، تاثیرش در تمام زمین آشکار خواهد شد و این نشان می‌دهد که عوامل حیاتی چقدر به همدیگر پیوستگی و ارتباط دارند.
رئیس هیئت مدیره انجمن تازه تاسیس حامیان گرده افشان‌ها در ادامه سخنرانی خود به تعریف گرده افشانی و تشریح انواع آن پرداخت و گفت: از جمله انواع گرده افشان‌ها می‌توان به حشرات، پرندگان، پستانداران و باد اشاره کرد که در بین گرده افشان‌ها حشرات بیشترین اهمیت و در بین حشرات نیز زنبورها بیشترین تاثیر را در گرده افشانی دارند و از میان آن‌ها هم زنبور عسل به دلیل جمعیت بیشتر و اهلی بودن اهمیت ویژه‌ای دارد.
وی با تاکید بر اینکه گرده افشان‌ها با تاثیر بر بالا بردن کارایی مصرف آب، مواد غذایی خاک برای گیاهان و افزایش فتوسنتز و همچنین افزایش تنوع زیستی، می‌توانند با تغییرات اقلیمی مقابله کنند مطرح کرد: به طور مثال در مورد تاثیر بر هوا، زمانی که گرده افشانی به طور کامل انجام می‌شود یا به عبارت دیگر تخمدان گل‌ها به اندازه کافی گرده دریافت می‌کنند، فرآیند فتوسنتز شدت یافته و اکسیژن بیشتری به هوا تزریق می‌شود؛ بنابراین افزایش اکسیژن هوا، می‌تواند گرم شدن آن را در مقابل تغییرات اقلیمی کاهش دهد.
پریچهره افزود: یا در مورد تاثیر بر خاک، با افزایش فعالیت گیاه، تبادل یونی بین ریشه و خاک در شرایط بهتری قرار می‌گیرد که منجر به افزایش کارایی مواد موجود در خاک می‌شود. به عبارتی افزایش گرده‌افشانی، گیاه را فعال‌تر کرده و جذب مواد مُغذّی خاک توسط ریشه بیشتر انجام می‌شود.
وی ادامه داد: با گسترش ریشه در خاک، ساختمان خاک بهبود یافته و از جمع شدن و هدر رفتگی کودهای شیمیایی و آلی خاک جلوگیری شده و همچنین با گسترش ریشه در خاک، از فرسایش بادی و آبی مانند سیلاب‌ها جلوگیری می‌شود که این فرسایش یکی از علل بیابان‌زایی است. ضمن اینکه در اثر این فرآیند محصول به دست آمده از گیاه اعم از میوه، بذر، علوفه و برگ از کیفیت بالاتری به علت جذب بهتر عناصر و کودهای آلی و شیمیایی خاک برخوردار خواهند بود.
به‌گفته رئیس هیئت مدیره انجمن تازه تاسیس حامیان گرده افشان‌ها با توجه به اینکه گیاهان خانواده پروانه آسا می‌توانند ازت هوا را در ریشه و در خاک تثبیت کنند و باعث افزایش ازت طبیعی خاک شوند، افزایش گرده افشانی در این گیاهان، می‌تواند با حفظ تنوع و گسترش آن‌ها باعث حاصلخیزی خاک شود. با توجه به اینکه در مناطق خشک و نیمه خشک ازت طبیعی در خاک بسیار کم است.
وی با تاکید بر اینکه آب نیز یکی از عناصر اقلیمی است گفت: یکی از مهم‌ترین چالش‌های تغییرات اقلیمی، کاهش منابع آبی برای گیاهان است. گرده افشان‌ها می‌توانند با افزایش فعالیت گیاهان، کارایی مصرف آب در گیاهان را افزایش دهند به این معنا که گیاه در قبال مصرف آبِ کمتر، به رشد و نمو پایدار می‌رسد. همچنین از هدر رفتن آب و تبخیر آن در خاک جلوگیری می‌شود.
رئیس هیئت مدیره انجمن حامیان گرده افشان در ادامه درباره تاثیرگذاری گرده افشان‌ها بر حفظ تنوع زیستی خاطرنشان کرد: گرده‌افشان‌ها باعث می‌شوند زنجیره غذایی در اکوسیستم‌ها کامل باشد، زیرا گیاهان آغاز زنجیره غذایی در طبیعت هستند و به عبارت دیگر با حفظ تنوع زیستی گیاهی، تنوع زیستی جانوری نیز حفظ می‌شود.
وی تنوع زیستی را شامل گسترش جنگل‌ها با گونه‌های متنوع، پُربار شدن مراتع و حتی افزایش باکتری‌های مفید در خاک عنوان و تصریح کرد: از آنجایی‌که تنوع زیستی باعث ثبات در اقلیم می‌شود، انسان می‌تواند مزارع و باغ‌های مناسب هر منطقه را نیز گسترش دهد که خود موجب حفظ خاک و افزایش اکسیژن خواهد شد.
پریچهره به کاهش جمعیت گرده افشان‌ها در جهان و عوامل کاهش دهنده آن اشاره کرد و گفت: این عوامل شامل آفتکشها، توسعه شهری، عوامل اکولوژیکی، جنگل زدایی، تغییرات اقلیمی و... هستند. مهم ترین عامل کاهش دهنده گرده افشان‌ها، آفت کش‌ها هستند تا جایی که سمومی مانند "نئونیکوتینوئید" سالانه جمعیت زیادی از گرده افشان‌ها را از بین می‌برند و متاسفانه نظارت بر استفاده صحیح از آفتکشها و همچنین استفاده از آفت‌کش‌های کم خطر در بسیاری از کشورها به ویژه آسیا بسیار کم است.
وی ادامه داد: زنبورهای گرده افشان، به‌ویژه زنبورعسل به علت آداپته شدن با تغییرات محیطی کمتر تحت تاثیر چالش‌های ناشی از تغییر اقلیم هستند. این بدان معنی است که در شرایط بسیار سخت نیز آن‌ها می‌توانند به حیات خود ادامه داده و باعث حفظ تنوع زیستی شوند. بنابراین زنبورعسل می‌تواند مهم‌ترین یاریگر انسان در مقابله با تغییرات اقلیمی در شرایط سخت باشد. با حفاظت از زنبورها انسان می‌تواند زمین را از وضعی که به آن دچار شده، نجات دهد.
در پایان این سخنرانی، پریچهره نتیجه مطالعات و تجربیات خود را در رابطه با زنبورعسل کوچک و اهمیت آن در گرده افشانی گیاهان مناطق گرم و خشک و همچنین کاهش جمعیت آن به علت برداشت نادرست عسل آن ارائه داد و تاکید کرد: از آنجا که کیفیت عسل این زنبور به اندازه‌ای نیست که ارزش نابودی این ذخیره ژنتیکی مهم را داشته باشد؛ لذا روش صحیح برداشت عسل این زنبور بسیار حائز اهمیت است.
وی پس از ارائه راهکارهایی جهت برداشت عسل زنبورعسل کوچک، تاکید کرد: زنبورعسل کوچک به دلیل آداپته شدن با اقلیم گرم و خشک نقش مهمی در حفظ تنوع زیستی این مناطق را داشته و اهمیت گرده افشانی آن بسیار بالاتر از فرآورده‌های کلنی آن است و اهمیت گرده‌افشانی این زنبور در سال‌های آتی به علت گرمتر شدن کره زمین روزافزون خواهد بود.
