سرگذشت امام حسن چه بود؟
نشان تجارت - محمد آیتی: امام حسن مجتبی (ع) امام دوم شیعیان و فرزند امام علی (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) و نوه پیامبر اسلام است. مسلمانان و مخصوصاً شیعیان از وی با عنوان امام حسن مجتبی نام می‌برند.
زندگی‌نامه امام حسن (ع)
حسن بن علی بن ابی‌طالب فرزند امام علی و حضرت فاطمه در ۱۵ رمضان سوم هجری قمری در مدینه به دنیا آمد و در ۷ یا ۲۸ صفر ۵۰ هجری قمری به شهادت رسید. هفت سال ابتدایی زندگی حسن هم‌زمان با حیات پدربزرگش، حضرت محمد بود. گفته‌هایی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که نشان از علاقه‌اش به حسن و برادرش، حسین دارد؛ مثل: «حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشتند». همچنین امام حسن (ع) در دوران خلافت امام علی (ع) در رکاب پدرش بود و ایشان را در جنگ‌ها همراهی می‌کرد.
خواهر و برادرهای تنی امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، زینب، ام کلثوم و محسن بودند. کنیه امام حسن (ع) ابومحمد و لقب‌هایش مجتبی، سید، زکی، سبط نام داشت. و محل زندگی‌اش مدینه و کوفه بود.
شش همسر امام حسن (ع) ام بشیر، خوله، ام اسحق، حفصه، هند، جعده و فرزندان او زید، ام الحسن، ام الحسین، حسن، عمر، قاسم، عبدالله، ابوبکر، عبدالرحمن، حسین، طلحه، ام عبدالله، ام سلمه، رقیه نام داشتند. همچنین مدت امامت امام حسن (ع) 10 سال و از سال 40 تا 50 هجری قمری بود.
جنگ‌های امام حسن (ع)
امام حسن (ع) در دوره پنج ساله خلافت پدرش، امام علی (ع) در همه مراحل در کنار ایشان حضور داشت و در جنگ‌های سه‌گانه امیرالمومنین یعنی جمل، صفین و نهروان شرکت کرد. در زمان امامت امیرالمومنین، امام حسن قهرمان جنگ‌های صفین و نهروان لقب گرفت.
همچنین بر اساس برخی منابع روایت است، حضرت علی در آخرین روز‌های عمر خود که برای مقابله با معاویه لشکرآرایی می‌کرد، امام حسن را به فرماندهی سپاهی ده هزار نفری انتخاب کرد.
ماجرای صلح امام حسن (ع) چه بود؟
امام حسن (ع) بعد از شهادت حضرت علی، از ۲۱ رمضان سال ۴۰ قمری، به مدت شش الی هشت ماه خلیفه مسلمانان بود و اهل تسنن وی را آخرین خلیفه از خلفای راشدین می‌دانند. خلافت وی با بیعت مردم عراق و سایر سرزمین‌های اطراف آغاز شد، اما مردم شام به رهبری معاویه با این خلافت مخالفت کردند. معاویه که از زمان مرگ عثمان خود را آماده خلافت کرده بود با لشکری از شام به سوی عراق حرکت کرد. گفته می‌شود امام حسن (ع) پس از شهادت پدر و بیعت مردم، هیچ‌گونه اقدامی در حوزه جنگ یا صلح نکرد. از این‌رو زمانی که امام از حرکت سپاه معاویه باخبر شد، سپاهیانش را به فرماندهی عبیدالله‌بن‌عباس به سوی معاویه فرستاد.
پس از شروع نبرد میان دو سپاه زمانی‌که شامیان در شرف شکست بودند، معاویه شبانه به عبیدالله فرمانده سپاه امام حسن، پیغام فرستاد که حسن‌بن‌علی به من پیشنهاد صلح کرده و خلافت را به من واگذار خواهد کرد. پس از آن عبیدالله با وعده‌های مالی معاویه به او پیوست و قیس‌بن‌سعد فرماندهی سپاه امام را بر عهده گرفت. پس از آن، معاویه دستور حمله مجدد داد، ولی سپاه امام حسن به فرماندهی قیس، شامیان را شکست داد. در این زمان امام حسن (ع) با لشکریان خود به ساباط رفت و طی خطبه‌ای مردم را به همدلی و وحدت فراخواند و گفت وحدت بهتر از تفرقه و جدایی است. با شنیدن این سخنان مردم چنین تصور کردند که امام قصد صلح با معاویه را دارد، به همین خاطر شمار زیادی از مردم حضرت را ترک کردند. عده‌ای هم وی را به کفر متهم کردند و پس از حمله به خیمه آن حضرت، حسن‌بن‌علی را مجروح کردند، برای همین امام برای درمان به مدائن رفت.
به گزارش رویداد۲۴ در همین زمان گروهی از سران قبائل کوفه مخفیانه نامه‌ای به معاویه نوشتند و اعلام فرمانبرداری کردند. آن‌ها به معاویه قول دادند، امام حسن را به او تسلیم کنند و یا به قتل برسانند. امام حسن وقتی این خبر و همچنین خبر پیوستن عبیدالله‌بن‌عباس به معاویه به گوشش رسید و از سویی لرزان شدن یارانش برای او نمایان شد، به این جمع‌بندی رسید که با عده‌ای اندک از شیعیان، نمی‌تواند در برابر لشکر انبوه شام مقاومت کند. زید‌بن‌وهب جهنی از امام نقل کرده است که می‌فرمایند: «به خدا سوگند اگر با معاویه بجنگم، مردم عراق مرا تسلیم او می‌کنند؛ اگر با عزت با معاویه صلح کنم، بهتر است که در اسارت به دست او کشته شوم یا بر من منت گذارد و از کشتنم صرف نظر کند و برای همیشه ننگی بر پیشانی بنی هاشم باشد.»
در ادامه، معاویه صفحه‌ای سفید و مهرشده برای امام حسن (ع) فرستاد تا شرایط صلح را در آن مکتوب کند. امام حسن (ع) که چاره‌ای جز صلح نداشت، از مردم خواست نظرشان را در مورد جنگ یا صلح بگویند و این‌گونه حضرت با شعار «البقیة البقیة» توسط مردم یعنی «ما زندگی کردن و زنده ماندن را می‌خواهیم» صلح را پذیرفت و این جنگ به صلح و واگذاری خلافت به معاویه، ختم شد.
شروط امام حسن (ع) برای صلح با معاویه
* معاویه طبق کتاب خدا و سنت پیامبر و سیره خلفای صالح رفتار کند.
* معاویه برای خود جانشین تعیین نکند و تعیین خلیفه پس از معاویه، بر عهده شورای مسلمانان باشد.
* جان و مال همه مردم از جمله شیعیان علی در امان باشد.
* معاویه نباید در نهان و آشکار فتنه‌ای بر علیه حسن (ع) برپا کند و یا یاران او را بترساند.
امام حسن (ع) نیز پس از صلح به مدینه رفته و در آنجا مرجعیت علمی، دینی، اجتماعی و سیاسی داشت. وی در مقابله با معاویه عهدشکن و یارانش در مدینه و دمشق موضع گرفت. امام علی‌رغم کناره‌گیری از خلافت، همچنان امام شیعیان به‌شمار می‌رفت و حتی شیعیانی که به صلح امام اعتراض کردند، هرگز امامت حضرت را انکار نکردند و وی تا پایان عمر، بزرگ خاندان پیامبر بود. امضای معاهده با معاویه دوران سختی را برای امام رقم زد. سرزنش اطرافیان، رعایت مناسبات سیاسی، امامت شیعیان، از دست دادن بسیاری از یاران قدیم و شهادت وی از جمله سختی‌های این دوره بود.
نحوه شهادت و محل دفن امام حسن (ع)
امام حسن (ع) در سال ۵۰ قمری به شهادت رسید. با توجه به یکی از مفاد صلح‌نامه مبنی بر عدم انتخاب جانشین از سوی معاویه، او که امام حسن (ع) را سدی در برابر ولیعهدی یزید می‌دید، تصمیم به قتل ایشان گرفت؛ بنابراین فردی را نزد همسر امام فرستاد و به او وعده پول و همسری یزید را داد، به شرط آنکه امام حسن (ع) را مسموم کند و این‌گونه امام حسن (ع) به دست همسر و یار نزدیکش، مسموم و به شهادت رسید.
امام حسن (ع) در قبرستان بقیع در شهر مدینه دفن است. همچنین در این قبرستان مهم مسلمانان، امام سجاد (ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نیز دفن هستند.
