نشان تجارت - مهدی توفیقی: مجموعه چشمه علی یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری دامغان محسوب می‌شود که به علت آب و هوای خنک و سرسبزی باغ‌های اطراف آن از گذشته تا به امروز مورد توجه بسیاری از گردشگران بوده است.
فتحعلی شاه قاجار به علت اینکه زادگاهش شهر دامغان بوده است، علاقه بسیاری به این منطقه داشته است. وی در مولودخانه دامغان، چشم به جهان گشوده است. فتحعلی شاه پس از پادشاه شدن چندین مرتبه به شهر دامغان سفر کرد و هنگامی که برای جلوگیری از پیشرفت‌های نادر میرزا پسر شاهرخ نادری در مشهد به‌سمت خراسان حرکت می‌کرد، برای استراحت بین راهی خود در این مکان توقف می‌کرد و بعد‌ها دستور داد تا مساحت آن را گسترش دهند.
باتوجه به شواهد تاریخی و بررسی مورخان، این نتیجه به دست آمده که چندین نهر آب در این منطقه وجود داشته است که به آنها، «عالی بولاغ» یا «هزار چشمه» می‌گفتند.
معماری مجموعه چشمه علی
پس از احداث بنای چشمه علی، فتحعلی شاه اعلام کرد: «این عمارت، کعبه ثانی نیاز دارد» و به دستور او، مسجدی در کنار عمارت بنا کردند و به همین ترتیب مسجدی در پیرامون عمارت با طاق‌های بلند ساخته شد، که تا چندین سال قبل نیز آثاری از آن دیده می‌شد. فتحعلی شاه قاجار همچنین در آن زمان دستور داد وقف‌نامه‌ای را برای چشمه علی بر دو سنگ حک کرده و در مسجد نصب کنند، ولی به دلیل فرسایش بنای مسجد، مسجدی تاریخی تخریب شد و مسجدی با طراحی و مصالح جدید در همان مکان دوباره احداث شد.
چشمه علی شهر دامغان
چشمه علی دارای دو چشمه است که در قسمت‌های شمالی و جنوبی عمارت فتحعلی شاه واقع شده اند که بخش زیادی از آب دریاچه، از آب چشمه شمالی تامین می‌شود. بنای چشمه علی از دو قسمت تشکیل شده است؛ یکی عمارت قراول‌خانه که بنایی خشتی با معماری از دوره سلسله صفوی است و در زمان آقامحمدخان قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفته و قسمت دوم، بنایی تاریخی با پایه‌هایی که در درون آب طراحی و ساخته شده است که خود عمارت آجری است.
عمارت شمالی که توسط فتحعلی شاه ساخته شده است در بخش شمالی واقع شده که پایه‌های آن در درون آب قرار دارد و با فاصله حدود پانصد متر از تپه‌های آبده، عمارتی دوطبقه با ایوان‌های دلباز و منظره‌ای منحصر به فرد است همچنین طبقه‌های اول و دوم از اطراف به طور کامل باز هستند و می‌توان دریاچه و طبیعت زیبای پیرامونش را به خوبی دید.
در بنا‌های باستانی و تاریخی کشور ایران، به خصوص در قلعه‌ها، ارگ‌ها و برج‌ها قسمتی به نام قراول‌خانه وجود داشته است. قراول‌خانه‌ها عموما کاربری متفاوتی داشته اند که می‌توان به محل استراحت قراول‌ها و انبار اسلحه آنها، پادگان برای محافظت مناطق، جایگاه نگهداری و توقف ارابه‌ها و اسب‌های سلطنتی اشاره کرد.
در اصل، قراول‌خانه، سکونتگاه کوچکی بوده است که در دروازه‌های ورودی شهر برای گرفتن عوارض از افرادی که محصولات کشاورزی وارد می‌کردند، طراحی و ساخته شده است. در تمام قراول‌خانه‌ها دو نفر از اداره دارایی به صورت شیفتی و شبانه روز کشیک می‌داده اند تا عوارض لازم را از مردم دریافت کنند. دو طرف عمارت چشمه علی درون آب استخر واقع شده است که نشیمن گاه شاهان قاجار بوده است. این مجموعه تاریخی و بسیار زیبا از گرمابه و مسجد هم برخوردار بوده که اکنون ویران شده است.
دروازه و بنای اصلی عمارت چشمه علی را به موسس سلسله قاجار یعنی آقامحمدخان قاجار نسبت می‌دهند، اما با توجه به شکل و نوع معماری آن می‌توان آن را به دوره پیش از سلسله قاجار و سلسله صفوی نسبت داد. همچنین نام مجموعه چشمه علی در سال ۱۳۴۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید که در آن سند هم سر در اصلی را مربوط به دوره صفویه می‌دانند.
وجه تسمیه آب چشمه علی
آب مجموعه چشمه علی از آب چشمه‌هایی است که از پای درخت چنار قدیمی سرچشمه می‌گیرند. قدمت تاریخی و طبیعت بکر و زیبای آن بسیاری از گردشگران را هرساله به این منطقه ترغیب می‌کند. روایت‌های مذهبی و دینی گوناگونی در میان مردم بومی منطقه رواج دارد، از جمله آنها این است که آب چشمه علی، حاصل کوبیدن سم اسب حضرت علی(ع) (به نام دلدل) به زمین است و به همین دلیل نام این منطقه و چشمه را چشمه علی گذاشته اند.
عقاید مذهبی مردم بومی منطقه باعث شده است که مردم به درخت چنار کهنسالی که در کنار چشمه اصلی قرار دارد دخیل ببندند و آرزو کنند.
