کرونا و گسترش سویه جدید فرانسوی

نشان تجارت - واریانت B.۱.۶۴۰.۲ موسوم به سویه فرانسوی یا IHU (اولین بار انستیتو دانشگاهی بیماری‌های عفونی مدیترانه‌ای شهر مارسی فرانسه آن را معرفی کرد، Institut Hospitalo-Universitaire en Maladies Infectieuses de Marseille) در اخبار مطرح شده است.

هرچند قدمت این سویه تقریبا به امیکرون نزدیک است و به ۱۰ دسامبر (۱۹ آذر) ۲۰۲۱ برمی گردد، اما به دلیل ترس عمومی مردم از بیماری کووید۱۹ و آمادگی ذهنی برای خبرسازی ها، اکنون نقل محافل شده است. این واریانت در مقاله فیلیپ کولسون و همکارانش از فرانسه گزارش شده که در medRxiv در دسترس است.

تا این لحظه حدود ۱۲ نفر مبتلا به این واریانت از فرانسه گزارش شده است که همه مبتلایان با فردی که دو دوز واکسن دریافت داشته است؛ ولی اخیرا به کشور کامرون در آفریقا سفر کرده، در تماس بودند.

حسن رودگری عضو هیات علمی مرکز تحقیقات ژنومیک علوم پزشکی شهید بهشتی و معاون پژوهشی سازمان نظام پزشکی توضیح می‌دهد.

واریانت فرانسوی چه ویژگی‌هایی دارد؟ آیا از امیکرون و دلتا خطرناک‌تر است؟

کندتر بودن سرعت گسترش این واریانت در مقابل امیکرون امر واضحی است و در خصوص شدت بیماری یا خطرناکتر بودن آن نیز گزارشی موجود نیست. این سویه که از جانب WHO یک واریانت تحت مطالعه و بررسی یا Variant under investigation نامیده شد، اصالتا آفریقایی است و حاصل تجمع ۴۶ جهش ژنتیکی و ۳۷ حذف یا deletion ژنتیکی بوده و این تغییرات گسترده ژنتیکی منجر به جایگزینی هنجارشکن ۳۰ آمینو اسید و حذف ۱۲ تای دیگر شده است.

۱۴ جایگزینی آمینو اسید از جمله N۵۰۱Y (این تغییر ژنتیکی در واریانت‌های قبلی حاوی آن قدرت انتقال بیشتر می‌داد) و E۴۸۴K (این تغییر قدرت فرار از ایمنی و واکسن بیشتری می‌دهد)؛ همچنین ۹ حذف در منطقه مربوط به پروتیئن اسپایک واقع شده است. در مجموع این واریانت یک خواهر پلی ژنیک برای واریانت قدیمی B.۱.۶۴۰ تلقی می‌شود.

برخی دانشمندان این تعدد جهش‌ها را علامتی از مقاومت احتمالی این واریانت در مقابل واکسن‌ها یا ایمنی ناشی از ابتلا می‌دانند. باید این تصور را هم داشت که شاید تجمع انواع دیگر جهش‌ها باعث کاهش اثر جهش‌های شناخته شده و خطرناک در این سویه شود، چون باوجود داشتن N۵۰۱Y و E۴۸۴K، اما گزارش تایید شده‌ای برای سریعتر بودن، آلاینده‌تر یا خطرناک‌تر بودن در یک ماه اخیر وجود ندارد و تا بحال تنها در ۱۲ نفر دیده شده است. گزارشات بالینی هم حاکی از وجود شدت خفیف تا متوسط بیماری در این افراد است.

تاکنون چه تعداد سویه کرونا شناسایی شده است؟ کدام سویه‌ها نگران کننده هستند؟

رودگری: تا به حال سویه‌های متعددی از SARS-CoV-۲ که ویروس بیماری کووید۱۹ است، گزارش شده که برخی را WHO واریانت نگران کننده و برخی را تحت تحقیق و مطالعه معرفی کرده است. در Next Strain که اطلاعات اپیدمیولوژی ژنتیکی سویه‌ها را منتشر می‌کند واریانت‌های آلفا، بتا، گاما، دلتا، اپسیلون، اِتا، آیوتا، لامبدا، میو و امیکرون گزارش شده است. این سویه‌ها تدریجا و بر اساس تغییرات ژنتیکی در سویه‌های قبلی خود، ایجاد شده اند و البته این سلسله می‌تواند ادامه یابد. کنسرسیوم ژنومیک کووید۱۹ در انگلستان یا COG-UK تا بحال بیش از ۴۰۰۰ جهش فقط در ژنوم مربوط به پروتئین اسپایک ویروس بیماری کووید۱۹ کشف ثبت کرده است.

آلفا یا B.۱.۱.۷ با ۲۳ جهش از جمله E۴۸۴K بود که ۱۴ مورد باعث ناهنجار شدن آمینواسید، سه مورد حذف یا deletion و ۶ مورد جهشی که اثری بر آمینو اسید ندارد بوده است. آلفا جزو اولین واریانت‌های جدید ویروس SARS-CoV--۲ بوده که عامل پاندمی کروناست، البته ۴۰ تا ۸۰ درصد از نوعی اصلی ویروس سریعتر بود و اولین بار در سپتامبر سال ۲۰۲۰ از انگلستان گزارش شد.

سویه بتا یا B.۱.۳۵۱ با وجود N۵۰۱Y ابتدا در آفریقای جنوبی شروع شد، اما در اواخر پاییز و اوائل زمستان سال گذشته در انگلیس رواج انفجاری تا مرز ۶۰ هزار مورد روزانه یافت و معروف شد. این سویه خطرناک جان بسیاری را در انگلستان و اروپا و حتی تعدادی را در ایران گرفت.

سویه گاما یا P.۱ سال گذشته با ۱۷ جهش منجر به جایگزینی آمینواسید ظاهرا از برزیل برخاست، هرچند اولین گزارش علمی آن را ژاپن داد. وجود تغییراتی مثل N۵۰۱Y و E۴۸۴K چهره خطرناکی از نظر سرعت انتقال و فرار ایمنی می‌داد. البته واریانت Zeta یا P۲ نیز به طور مقطعی و محدود در برزیل دیده شد. البته این واریانت توسط واریانت سریعتر پس از خود قرار گرفت و تدریجا از گزارشات آن کاسته شد.

سویه دلتا یا B.۱.۶۱۷.۲ با ۱۳ جهش ژنتیکی شناخته شده از جمله D۶۱۴G که به آن سرعت انتقال بالاتر و L۴۵۲R که به آن فرار از ایمنی میداد خطرناکترین سویه بوده که جان‌های بسیاری را در جهان حتی در کشور ما گرفت. طبق دو مطالعه معتبر اسکاتلندی و کانادایی، سویه دلتا که ظاهرا خاستگاهش هندوستان بود دو برابر سریعتر از سویه آلفا بود و بیماری شدیدتری بخصوص در واکسینه نشده‌ها ایجاد میکرد، لذا به سرعت در جهان منتشر شد. این سویه در انتهای تابستان وضعیت وخیمی را در ایران ایجاد نمود که بی سابقه بوده است. به دلیل عدم پوشش مناسب واکسیناسیون در آن زمان در ایران متاسفانه رکورد مرگ و میر کرونایی در کشور شکسته شد و آمار رسمی روزانه مرگ به هزار نزدیک شد.

واریانت میو Mu یا B.۱.۶۲۱ که ابتدا در کلمبیا دیده شد توسط WHO جزو واریانت‌های مورد توجه یا Variant of Interest شناخته شد بطور محدود در ۲۰ کشور آمریکای جنوبی و اروپا و حتی در ترکیه دیده شد. این واریانت ۲۱ جهش داشت که منجر به تغییرات ۹ آمینو اسید می‌شد از جمله T۹۵۱، Y۱۴۴S، R۳۴۶K و E۴۸۴K، اما خوشبختانه با تغییرات جدی در گسترش و مرگ و میر همراه نبود.

واریانت لامبدا یا C۳۷ اولین بار از کشور پرو گزارش شد با ۷ جهش ژنتیکی بیش از سَلَف خود که همگی در ژنوم مربوط پروتئین اسپایک ویروس رخ داد توانست در ۲۰ کشور از جمله آمریکا و شیلی و فرانسه و ترکیه دیده شود. هرچند این واریانت سرعت گسترش و مقاومت علیه ایمنی بیشتری از آلفا و گاما داشت، اما دیری نپایید که اخبارش فروکش نمود.

Eta یا B.۱.۵۲۵، واریانت‌های کمتر شناخته شده‌ای هستند که پارسال از انگلستان با منشا نیجریه گزارش شد، حامل تغییراتی همچون E۴۸۴K بود که در گاما و بتا و زتا دیده شده است، ولی فاقد N۵۰۱Y بود و همچنین واریانت Iota یا B.۱.۵۲۶ اولین بار در زمستان گذشته ابتدا از آمریکا و سپس از ۵۷ کشور عمدتا آمریکایی و اروپایی گزارش شد و حامل E۴۸۴K بود که به آن فرار ایمنی بالاتری می‌داد و از طرفی نیز حاوی S۴۷۷N بود که آلایندگی بیشتری بخاطر افزایش چسبندگی به سلول میزبان داشت.

Kappa یا B.۱.۶۱۷.۱ از هند ظهور کرد که حاوی سه جهش جدید L۴۵۲R، E۴۸۴Q و P۶۸۱R بود که این‌ها به کاپا قدرت چسبندگی قوی‌تر به گیرنده‌های سلولی میزبان می‌داد. کاپا نهایتا در ۳۴ کشور دیده و گزارش شد.

همانطور که دیدیم بسیاری از واریانت‌ها ظهور و بروز منطقه‌ای یا کوتاه مدت داشتند و میزان اثرگذاری شان به نسبت آلفا، بتا و دلتا نبوده است و به دلیل سرعت انتقال پایین‌تر و عدم شدت بیماری یا حذف با واریانت‌های سریعتر بعدی، چندان خبرساز نشدند.

در مجموع باید آگاه بود که گردش بیشتر ویروس در بدن‌های بیشتر به خصوص در افراد با نقص ایمنی به ویروس کرونا فرصت می‌دهد که بر جهش‌های ژنوم خود بیفزاید که گاهی این جهش‌ها با قدرت سرایت و شدت بیماری بالاتر همراه می‌شود، هر چند امکان تضعیف ویروس هم وجود دارد. بهترین حالت کاهش شدت افزایش سرایت و مقاومت کمتر در مقابل ایمنی ناشی از ابتلا و با واکسن است که در این صورت چنین سویه‌ای ضمن توقف و برتری انتقال به نسبت سویه‌های دیگر تبدیل به واریانت رایج می‌شود؛ در حالیکه به واکسن حساس و شدت بیماری آن نیز کمتر است. چنین وضعیتی اگر با ظهور ناگهانی واریانت سریع و خطرناک دیگر همراه نشود؛ تدریجا به همه گیری وحشتناک کرونا در جهان خاتمه می‌دهد.

امیکرون خطرناکترین سویه کروناست؟

رودگری: اکنون امیکرون که خاستگاهش آفریقای جنوبی است، تا حدی شبیه سویه مطلوب است، هرچند باید منتظر اطلاعات بیشتر و تکمیلی‌تر در مورد کم خطری و یا عوارضش بود. امیکرون در مجموع حدود ۶۰ جهش دارد که ۵۰ تای آن منجر به تغییرات آمینو اسید می‌شود و ۸ تا نمی‌شود و ۲ عدد هم در منطقه غیر کدگذاری non-coding شده هستند. ۳۲ جهش پروتئین اسپایک را تحت شعاع قرار می‌دهند که میتواند قدرت فرار از ایمنی بدهد. در امیکرون ۳ حذف کوچک و یک اضافه کوچک نیز در منطقه پروتئین اسپایک‌وجود دارد. از این جهش‌ها حدود ۱۵ عدد بر روی اتصال ویروس به گیرنده‌های سلولی میزبان هم اثر می‌گذارند.

شاید برخی جهش‌ها به امیکرون قدرت انتقال بالا داده باشد، اما در عین حال از شدت بیماری کاسته که خبر خوبی است و در اکثر کشور‌های درگیر آمار مرگ و میر چندان تغییر نکرده است مثلا در انگلستان باوجود ابتلای تا ۲۲۰ هزار نفر در روز، اما مرگ و میر عمدتا زیر ۱۰۰ نفر و بیشتر در افراد واکسن نزده بوده است، بیماری‌های زمینه‌ای یا ناشی از سویه دلتاست. مطالعات اولیه در آفریقای جنوبی و انگلستان حاکی از آن است که باوجود گسترش سریع و احتمال ابتلای مجدد افراد، اما امیکرون بین ۳۰ تا ۷۰ درصد میزان بستری کمتری از سویه قبلی دارد.

در حال حاضر وجود امیکرون بعنوان سوش غالب با شدت بیماری کمتر از سابق را می‌توان با گسترش پوشش جهانی واکسیناسیون و رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و پیشگیری از ایجاد سویه‌های جدید و خطرناک به پاندمی کووید۱۹ خاتمه داد و آن را به یک بیماری عادی تبدیل کرد.