نشان تجارت - دکتر محمدباقر ملجایی در پاسخ به این سوال که تغذیه و رژیم غذایی مناسب، یک برنامه غذایی خوب و مفید تا چه میزان می‌تواند در کاهش عوارض شیمی درمانی موثر باشد؟، گفت: به طور کلی وقتی می‌خواهیم نقش تغذیه را در سرطان بررسی کنیم، این نقش را در سه قسمت یا سه فاز مورد توجه قرار می‌دهیم. در فاز اولیه نقش تغذیه را در افرادی که مبتلا به سرطان نیستند، در افراد سالم، در جامعه سالم و اینکه چه عوامل غذایی می‌تواند در پیشگیری از سرطان در افراد سالم موثر باشد.
او افزود: فاز دوم بررسی نقش تغذیه در افرادی است که مبتلا به سرطان هستند و تلاش این است که این سرطان بدخیم نشود یا اینکه در افرادی که فاکتور‌ها و ریسک‌فاکتور‌های ابتلا به سرطان را دارند. در فاز سوم نقش تغذیه را در افراد مبتلا به سرطان و تحت درمان بررسی خواهیم کرد، یا افرادی که سرطان آنها درمان شده است؛ نقش تغذیه را در این افراد بررسی می‌کنیم برای اینکه بیماری برنگردد یا عوارض آن کم شود.
عوارض شیمی درمانی را می‌توان با تغذیه مناسب به حداقل رساند
ملجایی ادامه داد: در شیمی درمانی به دلیل اینکه نقش اصلی براساس دارو‌ها و درمانِ دارویی است، عوارضی که ایجاد می‌شود توسط تغذیه سالم می‌تواند به حداقل برسد. عوارض بسیار زیادی در دوران شیمی درمانی شایع است که مهم‌ترین آنها ضعف، بی‌حالی، کاهش اشتها و به طور کلی کاهش فعالیت دستگاه‌های بدن است. ریزش مو، سست‌شدن مو و ناخن جزو عوارض دیگر شیمی درمانی است که تمام این عوارض را می‌توانیم در کنار شیمی درمانی با رعایت یک رژیم غذایی و حتی برخی از مکمل‌هایی که توسط متخصصین تغذیه تجویز می‌شود، به حداقل برسانیم، عوارضی که معمولا از همان جلسه اول شیمی درمانی هویدا می‌شوند.
این مواد غذایی خطرساز بوده و سبب پیشرفت بیماری می‌شوند
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که در دوران شیمی درمانی این برنامه غذایی باید به چه صورت باشد تا عوارض ناشی از شیمی درمانی مثل بی‌اشت‌هایی و لاغری کمتر شود؟، اظهار کرد: در شیمی درمانی عوارضی که ایجاد می‌شود معمولا متعدد و متنوع است. اصل اول در دوران شیمی درمانی این است که ما با یک رژیم غذایی سالم سعی کنیم عوامل خطری که می‌تواند باعث پیشرفت بیماری سرطان شوند را کاهش دهیم.
ملجایی عنوان تاکید کرد: عوامل تغذیه‌ای زیادی هستند که می‌توانند خطرساز شوند. امروزه عوامل تغذیه‌ای که می‌توانند در پیشرفت سرطان نقش چشمگیری داشته باشند، شناسایی شده‌اند. مهم‌ترین عوامل شامل گوشت قرمز، چربی‌های حیوانی، الکل، غذا‌های نمک‌سود شده و غذا‌های کبابی است. مصرف این مواد غذایی می‌تواند به عنوان فاکتور خطر برای پیشرفت بیماری سرطان باشد.
مواد غذایی مفید در دوران شیمی درمانی
وی اضافه کرد: در مقابل ما مواد غذایی را داریم که می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند، و عوامل خطر را به حداقل برساند. مهم‌ترین آنها مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه است، مصرف چای، مصرف چربی‌های امگا ۳ و مصرف روغن ماهی از طریق رژیم غذایی و مصرف سلنیوم یا موادی که حاوی سلنیوم هستند؛ بنابراین یک رژیم غذایی که حاوی مواد غذایی پیشگیری‌کننده یا کندکننده عوامل بیماری باشد، می‌تواند در دوران شیمی درمانی نقش چشمگیری داشته باشد.
این متخصص تغذیه و رژیم درمانی با بیان اینکه عوارض شیمی درمانی عمدتا شامل ضعف، بی‌حالی و کاهش اشتها است توصیه کرد مواد غذایی پرانرژی مصرف شوند. وی در این باره بیان کرد: یعنی غذا‌های در حجم کم و با انرژی زیاد. این مواد غذایی را خودمان نیز می‌توانیم درست کنیم. به عنوان مثال شخصی که می‌خواهد شیر مصرف کند می‌تواند این شیر را مقوی‌سازی یا مغذی‌سازی کند. یعنی اینکه مثلا اگر شخصی که نیم لیوان شیر می‌خواهد استفاده کند می‌تواند با اضافه کردن مقداری عسل یا مقداری پودر شیرخشک، شیر را مقوی و مغذی کند؛ بنابراین بیماری که تحت شیمی درمانی است، با استفاده از یک وعده غذایی کم‌حجم، مواد مغذی پرانرژی و کم‌حجمی را دریافت می‌کند.
ملجایی درباره حالت مواد غذایی برای جذب بهتر نیز گفت: مواد غذایی که جامد است و یا حالت ترش‌مزه‌ای دارند بهتر پذیرفته می‌شوند. مواد غذایی که عمدتا خنک هستند یا دمای آنها دمای سردی است، بهتر تحمل می‌شوند. البته این حالت‌ها در افراد متفاوت است، اما بهترین راهکار این است که شخص براساس تمایل خود به مواد غذایی سعی کند مواد غذایی را در آن حالت استفاده کند که بیشترین حجم و بیشترین انرژی از مواد غذایی دریافت شود.
نقش این مواد غذایی در بروز یا پیشرفت سرطان را جدی بگیرید
وی با تاکید بر اینکه کاهش دریافت مواد غذایی می‌تواند به عنوان ریسک‌فاکتور سرطان یا پیشرفت بیماری مطرح باشد؛ گفت: مهم‌ترین مواد غذایی که نقش آنها در بروز و حتی پیشرفت بیماری سرطان کاملا شناسایی شده است، شامل چربی حیوانی است که متاسفانه امروز در کشور ما خیلی روی آن تاکید می‌شود. برخی از افراد از نظر طب سنتی مردم را به مصرف چربی‌های حیوانی ترغیب می‌کنند در حالیکه طی مطالعات مختلف در سال‌های اخیر مضرات این چربی‌های حیوانی در بروز بیماری‌هایی قلبی و عروقی و حتی سرطان‌ها شناسایی شده است؛ بنابراین توصیه می‌شود که ما از روغن‌های گیاهی که مهم‌ترین آنها روغن کلزا و روغن زیتون است، استفاده کنیم. همچنین کاهش غذا‌های نمک‌سود یا غذا‌های کبابی هم نقش مهمی در کاهش پیشروی بیماری سرطان می‌تواند ایفا کند.
حالت تهوع افراد تحت شیمی درمانی نسبت به غذا را چگونه می‌توان برطرف کرد؟
این متخصص و مشاور تغذیه در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه یکی از عوارض افراد تحت شیمی درمانی حالت تهوع نسبت به دیدن غذاست و این را چگونه می‌توان برطرف کرد؛ گفت: برای حالت تهوع اگر خیلی شدید باشد، دارودرمانی اتفاق می‌افتد. دارو‌هایی هستند که مهم‌ترین آنها داروی بنیتسون است که به صورت اورال و دریافت دهانی است. اما برخی از عوامل تغذیه‌ای هم مثل چاشنی‌ها می‌تواند حالت تهوع را بهتر کند. مثلا بوییدن زنجبیل یا اینکه زنجبیل در غذا باشد. زمانی که بوی غذا دریافت شود معمولا خوردن غذا کنسل می‌شود و شخص از مصرف غذا امتناع می‌کند؛ بنابراین باید سعی کنیم غذا را به صورت از قبل آماده شده یا جای دیگری آماده شده، برای شخص مهیا کنیم.
وی اضافه کرد: به طور کلی در افرادی که مبتلا به حالت تهوع هستند، عمدتا دارودرمانی اتفاق می‌افتد هرچند برخی مطالعات معتقدند که مکمل‌های ب کمپلکس می‌تواند برای کاهش حالت تهوع موثر باشد. علاوه بر این مکمل‌های روغن ماهی هم اگر پزشک صلاح دانست، می‌تواند در بهبود این وضعیت نقش داشته باشد. زمانیکه بیمار نتواند رژیم غذایی طبیعی و عادی خود را استفاده کند، ما از مکمل‌های پرانرژی و مواد مغذی استفاده می‌کنیم. این مکمل‌ها حاوی کربوهیدرات، چربی و پروتئین و همچنین انرژی زیاد هستند.
این متخصص تغذیه گفت: این مکمل‌ها به صورت از قبل آماده شده به صورت بسکویت‌هایی یا پودر‌هایی که در آبمیوه و شیر و ... حل می‌شود وجود دارند و از این طریق قابل مصرف هستند. معمولا این مکمل‌ها حاوی مواد غذایی از قبیل مواد معدنی و ویتامین‌ها هم هستند که می‌تواند نیاز‌های بدن بیمار را تا حد قابل توجهی تامین کنند. فقط باید دقت کرد که این مکمل‌ها زمانی تجویز می‌شود که رژیم غذایی طبیعی را بیمار نتواند رعایت کند.
دکتر ملجایی خاطرنشان کرد: به طور کلی با یک رژیم غذایی می‌توان عوارض شیمی درمانی را کم کرد، می‌شود پیشرفت بیماری را کم کرد. یکی از اجزای مهم رژیم غذایی آنتی اکسیدان‌ها هستند. آنتی اکسیدان‌های مختلفی را در مواد غذایی داریم. زردچوبه آنتی اکسیدان کورکومین دارد و یکی از ترکیبات قابل توجه است که خاصیت ضد سرطانی هم دارد. سیر و همچنین میوه‌های رنگی مل توت، انگور قرمز، انواع چای مخصوصا چای سبز که از آنتی‌اکسیدان‌های بسیار مهم است. تمام این مواد غذایی عمدتا نقش‌شان در پیشگیری از بیماری سرطان است و اینکه پیشرفت بیماری را به حداقل برسانند.
میان‌وعده بیماران تحت شیمی درمانی چگونه باید باشد؟
این متخصص تغذیه در پاسخ به این سوال که در میان وعده در دوران شیمی درمانی بهتر است کدام گروه از مواد غذایی مصرف شود؟ گفت: بهترین آنها، میوه‌ها و لبنیات است. در صورتی که فرد نتواند میوه تازه را مصرف کند ما توصیه می‌کنیم میوه‌های خشک شده مانند کشمش، پر زردآلو، پر هلو، توت خشک مصرف شوند.
برخی از افراد هم تمایل‌شان به مصرف آبمیوه است که اکیدا توصیه می‌کنم آبمیوه‌ای که در منزل تهیه شده باشد و کاملا طبیعی باشد مصرف شود و آبمیوه‌های صنعتی اصلا مصرف نشوند. همچنین استفاده از لبنیات می‌تواند حائز اهمیت باشد. لبنیات حاوی کربوهیدرات، چربی و پروتئین قابل توجهی هستند، اگرچه توصیه می‌شود که لبنیات کم‌چرب استفاده شود، اما در کنار آن استفاده از چربی‌های مفید مانند چربی موجود در مغذ‌های گیاهی مانند گردو، بادام و پسته توصیه می‌شود که در رژیم غذایی شخص بیمار استفاده شود.
نوشیدنی در دوران شیمی درمانی
وی همچنین در جواب این سوال که اگر بیمار تمایلی به نوشیدن آب نشان ندهد از چه نوشیدنی‌هایی باید استفاده کند؟ اظهار داشت: آبمیوه‌های طبیعی، لبنیات، چای کمرنگ و تازه دم، چای سبز می‌توانند گزینه‌های مناسبی باشند. بعضی از افراد هم به مصرف دمنوش‌ها روی می‌آورند. مصرف دمنوش‌ها از نظر علمی بررسی نشده است، بنابراین اگر پزشک و متخصص تغذیه دمنوش‌های خاصی را توصیه نکرده‌اند نباید مصرف شوند. همچنین مصرف قهوه هم در این دوران توصیه نمی‌شود به دلیل اینکه خاصیت دیورتیک دارد و می‌تواند مایعات زیادی را از بدن دفع کند.
مصرف مکمل‌ها در دوران شیمی درمانی؛ بعضی از دارو‌ها باعث ایجاد کمبود‌های تغذیه‌ای می‌شوند
این استاد دانشگاه همچنین درباره مصرف مکمل‌ها در دوران شیمی درمان گفت: مکمل‌ها باید حتما زیر نظر پزشک یا متخصص تغذیه تجویز شود. اما مکمل‌هایی که از سوی پزشکان یا متخصصان تغذیه تجویز می‌شود مکمل‌های آهن است، ویتامین‌های گروه ب، ویتامین‌ای که به عنوان یک آنتی‌اکسیدان مهم می‌توانند نقش داشته باشد و از پیشرفت بیماری جلوگیری کنند.
مکمل‌های امگا ۳ که علاوه بر اینکه منبع چربی و انرژی هستند، به دلیل خواص زیادشان در بهبود وضعیت کلی بدن و همچنین بهبود اشتها می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند. همچنین مکمل‌های زینک پلاس تجویز می‌شود که برای بهبود اشتها می‌تواند نقش داشته باشد.
وی تاکید کرد: بعضی از دارو‌ها باعث ایجاد کمبود‌های تغذیه‌ای می‌شوند. به عنوان مثال برخی از دارو‌ها هستند که با فولیک اسید یا فولاد تداخل دارند که عمدتا مکمل فولیک اسید برای این بیماران تجویز می‌شود که حتما باید با فاصله زیادی از دارو مصرف شود. البته برخی از متخصصین هم معتقدند که نباید این مکمل‌ها در این دوران مصرف شود، چون می‌تواند اثربخشی دارو را کاهش دهد.
دکتر ملجایی در پایان گفت: اصل اول این است که این مکمل‌ها حتما توسط پزشک متخصص تجویز شود و نیز اینکه علاوه بر مکمل‌های مواد مغذی، ما مکمل‌های انرژی هم داریم که در افرادی که قادر به دریافت مواد غذایی نیستند می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
