نشان تجارت - نحوه واکنش سيستم ايمني بدن به واکسن‌ها و آنچه بعد از تزريق دوز دوم رخ مي‌دهد بر اساس عوامل مختلفي متفاوت است که در ذيل به برخي از اين موارد ارائه شده است:
کدام واکسن کوويد-۱۹ نياز به دوز دوم دارد؟
بسياري از واکسن‌هاي کوويد-۱۹ نيازمند دوز دوم براي ايجاد ايمني بيشتر هستند ازجمله واکسن فايزر و مدرنا که براي واکسن فايزر ۲۱ روز پس از دوز اول، دوز بعدي تزريق و براي واکسن مدرنا ۲۸ روز بعد، دوز دوم دريافت مي‌شود اما واکسن جانسون و جانسون يک تزريق لازم دارد.
در مورد واکسن سينوفارم نيز بين دوز اول و دوم سه تا چهار هفته فاصله توصيه شده است. اگر دوز دوم کمتر از سه هفته پس از نوبت اول تجويز شود، نيازي به تکرار دوز نيست. اگر تجويز دوز دوم بيش از چهار هفته به تاخير افتاد، بايد در اولين فرصت ممکن تجويز شود. توصيه مي‌شود که همه افراد واکسينه‌شده دو دوز واکسن دريافت کنند.
دريافت دوز دوم واکسن استرازنکا ۱۲ هفته يا بيشتر پس از اولين دوز مي‌تواند محافظت را تا حدود ۸۱ درصد افزايش دهد. اگر دوز دوم در کمتر از ۶ هفته پس از اولين دوز زده شود، اين اثر به حدود ۵۵ درصد کاهش مي‌يابد. اگر قبل از ۱۲ هفته از تزريق دوز اول واکسن دوز دوم را دريافت کنيد، بدن شما ايمني کافي ايجاد نمي‌کند تا بتواند شما را در برابر بيماري جدي محافظت کند. بنابراين براي داشتن بهترين محافظت حداقل ۱۲ هفته بين اولين و دومين تزريق فاصله نياز داريد.
چرا عوارض دوز دوم واکسن شديدتر است؟
واکسن‌هاي کوويد-۱۹ فايزر و مدرنا هر دو واکسن‌هاي واکنش‌زا هستند، به اين معني که احتمالا عوارض جانبي ايجاد مي‌کنند اما به اين معني نيست که افراد همه عوارض جانبي را تجربه خواهند کرد يا اگر واکسن عوارض جانبي نداشته باشد پس کارايي ندارند.
دوز دوم واکسن‌هاي کوويد-۱۹ به احتمال زياد عوارض جانبي قابل‌توجهي ايجاد مي‌کنند. در آزمايش‌هاي باليني واکسن فايزر و مدرنا بيشتر شرکت‌کنندگان علائمي مانند سردرد، تب و بدن درد بعد از دوز دوم داشتند.
به دليل نحوه واکنش سيستم ايمني بدن شما به واکسن‌ها، اين عوارض بعد از تزريق دوم شديدتر مي‌شوند. اگر هرگز در معرض کوويد-۱۹ قرار نگرفته‌ايد و اولين دوز واکسن خود را دريافت کرده‌ايد، پروتئين ويروسي توليد شده ناشي از تزريق واکسن معروف به پروتئين سنبله، براي بدن جديد است. بدن شما پروتئين را به‌عنوان يک آنتي‌ژن شناسايي مي‌کند و با التهاب در محل تزريق واکنش نشان مي‌دهد به همين دليل دريافت اولين دوز اغلب باعث درد بازو مي‌شود.
سلول‌هايي که باعث ايجاد التهاب در بازوي شما بعد از واکسن مي‌شوند سيگنال‌هايي ارسال مي‌کنند که به بدن شما مي‌گويند: آنتي‌بادي‌هايي عليه پروتئين سنبله ايجاد کند. اين فرآيند مي‌تواند باعث التهاب در ساير قسمت‌هاي بدن و منجر به سردرد، خستگي و تب بعد از دريافت اولين دوز واکسن در برخي افراد شود.
در زمان دريافت دوز دوم واکسن، بدن داراي برخي آنتي‌بادي‌ها و سلول‌هايي است که پروتئين سنبله را از دوز اول به ياد مي‌آورند. وقتي سلول‌ها با آن روبرو مي‌شوند اين پروتئين را تشخيص داده و خيلي سريع واکنش قوي‌تري را آغاز مي‌کنند. اين پاسخ باعث التهاب گسترده مي‌شود که مي‌تواند منجر به علائم شبيه آنفلوآنزا شود. خبر خوب اين است که اين فرآيند آنتي‌بادي‌هاي بيشتري ايجاد مي‌کند که در آينده از شما محافظت مي‌کنند.
براي افرادي که هرگز آلوده نشده‌اند، واکسن اول سيستم ايمني را تقويت مي‌کند و دومي به‌عنوان تقويت‌کننده اولي عمل مي‌کند. در افرادي که به بيماري مبتلا شدند، کارايي سيستم ايمني را تثبيت مي‌کند و اولين تزريق ممکن است مانند تقويت‌کننده عمل کند. براي اين افراد، اولين واکسن ممکن است علائم بيشتري نسبت به افراد سالم ايجاد کند.
حتي اگر قبلا به اين بيماري مبتلا شديد، مرکز کنترل و پيشگيري از بيماري‌ها (CDC) هنوز واکسيناسيون کامل را توصيه مي‌کند.
براي واکسن استرازنکا، عوارض جانبي با دوز دوم خفيف‌تر است. انواع عوارض جانبي يکسان بوده و بايد فقط يک يا دو روز ادامه داشته باشند و شامل درد يا ناراحتي در بازوي محل تزريق، سردرد و احساس خستگي يا تب هستند.
عوارض جانبي شايع ناشي از واکسن کوويد سينوفارم نيز شامل درد، تورم و قرمزي در محل تزريق، ضعف يا خستگي، سردرد، درد يا ضعف عضلاني، تب يا لرز و حالت تهوع است. اين عوارض جانبي معمولا طي يک يا دو روز پس از دريافت واکسن رخ مي‌دهد و نشانه‌هاي عادي هستند که بيان مي‌کنند بدن شما در حال ايجاد محافظت است. اين علائم بايد کاهش يابند و طي چند روز برطرف شوند. در صورت تشديد علائم يا بروز واکنش‌هاي آلرژيک شديد مانند بثورات پوستي، کهير، مشکل تنفس، درد شکم و اسهال بايد بلافاصله به دنبال کمک پزشکي باشيد.
آيا برخي افراد عوارض جانبي بيشتري را تجربه مي‌کنند؟
پاسخ سيستم ايمني بدن شما به واکسن، بستگي به سابقه پزشکي شما و نوع واکسن دارد. سن، جنسيت، شاخص توده بدني، ايمني قبلي، فرمول واکسن و محل تزريق همه مي‌توانند بر نحوه واکنش سيستم ايمني بدن شما به واکسن تاثير بگذارند.
به‌عنوان‌مثال، نوزادان و کودکان نوپا کمتر در محل تزريق واکسن واکنش نشان مي‌دهند اما بيشتر از بزرگسالان تب مي‌کنند و نتايج برخي از تحقيقات نشان داده است، زنان بيشتر از مردان نسبت به واکسن‌ها واکنش نشان مي‌دهند.
چه واکسن‌هاي ديگري بعد از دوز دوم عوارض جانبي شديدي ايجاد مي‌کنند؟
واکسن‌هاي ديگر که به بيش از يک دوز نياز دارند مانند واکسن ديفتري- کزاز- سياه سرفه (DTaP) يا واکسن واريسلا (ويروس آبله مرغان) براي کودکان و واکسن پنوموکوک براي بزرگسالان نيز گاهي باعث واکنش التهابي قوي‌تري در محل تزريق پس از دوز تقويت‌کننده مي‌شوند.
چه افرادي عوارض جانبي دارند؟
شايع‌ترين عارضه جانبي واکسن کوويد-۱۹ درد در محل تزريق است. اين اتفاق براي بيشتر افراد رخ مي‌دهد. در آزمايش‌هاي واکسن فايزر، مدرنا و جانسون و جانسون، اکثر شرکت‌کنندگان پس از دريافت واکسن دچار درد در ناحيه دست شدند.
ساير عوارض جانبي مانند سردرد، بدن درد و خستگي کمتر رايج بود. در هر دو آزمايش واکسن فايزر و مدرنا، تنها حدود ۵۰ درصد از شرکت‌کنندگان با اولين دوز عوارض جانبي ديگري داشتند. بعد از دوز دوم عوارض جانبي براي هر دو واکسن شديدتر بود.
در ميان افرادي که واکسن جانسون و جانسون را با دوز پايين دريافت کردند کمتر از نيمي از آنان عوارض جانبي غير از درد بازو داشتند.
با توجه به داده‌هاي حاصل از کارآزمايي‌ها و همچنين داده‌هاي CDC، افراد جوان و زنان بيشتر داراي عوارض جانبي هستند.
بعد از تزريق دوز دوم چه عوارضي ممکن است رخ دهد؟
عوارض جانبي احتمالي بعد از دوز اول و دوز دوم واکسن يکسان هستند که شامل درد بازو، سردرد، خستگي، بدن درد، تب، لرز و حالت تهوع است.
هر دو واکسن مدرنا و فايزر عوارض جانبي مشابهي دارند و عوارض هر دو بعد از تزريق دوم بيشتر محتمل است. يک تفاوت در عوارض جانبي اين دو واکسن تهوع پس از دومين تزريق در آزمايش باليني بود که در مورد واکسن فايزر متفاوت نبود.
طبق CDC، خستگي، سردرد و بدن درد شايع‌ترين عوارض جانبي واکسن‌هاي فايزر ومدرناست. عوارض جانبي جدي‌تر واکنش آلرژيک شديد بود که بسيار نادر است.
چه موقع بايد منتظر عوارض جانبي بعد از دومين تزريق واکسن باشيم؟
عوارض جانبي ممکن است براي افراد مختلف متفاوت باشد اما افراد بيشتري در روز اول يا دوم بعد از دوز دوم واکسن فايزر عوارض جانبي داشتند. براي مدرنا، عوارض جانبي نيز معمولا در عرض يک يا دو روز شروع مي‌شود. براي برخي افراد، عوارض جانبي در همان روز دومين تزريق شروع شد.
عوارض جانبي چقدر طول مي‌کشد؟
براي اکثر افراد، مدت زمان عوارض جانبي فقط چند روز طول مي‌کشد. اگر علائم شما بيشتر طول مي‌کشد، بدتر مي‌شود يا علائم جديدي مانند سرفه در شما ظاهر مي‌شود بايد فورا تحت مراقبت‌هاي پزشکي قرار بگيريد. همه افراد دريافت‌کننده واکسن استرازنکا عوارض جانبي ندارند. نتايج تحقيقات نشان داده است که عوارض جانبي دوز دوم نسبت به دوز اول کمتر رايج است و معمولا طي چند روز از بين مي‌رود و عوارض جانبي جدي بسيار نادر است.
براي درمان عوارض واکسن چه کنيم؟
براي عوارض جانبي مانند درد بازو، خنک کردن ناحيه و حرکت يا تمرين تا حد امکان بازو مي‌تواند به کاهش درد کمک کند. ثابت نگه داشتن بازو يا کشش ماهيچه ممکن است درد را بدتر کند.
اگر علائمي مانند سردرد يا تب داريد لازم نيست در صورت خفيف بودن آنها را درمان کنيد. براي علائم جدي‌تر مانند سردرد ميگرني يا تب بالا مي‌توانيد از داروهاي بدون نسخه مانند تيلنول (استامينوفن) يا ايبوپروفن استفاده کنيد. استفاده از اين داروها پس از واکسيناسيون ايمن است اما براي پيشگيري از علائم قبل از دريافت واکسن توصيه نمي‌شود زيرا ما دقيقا نمي‌دانيم که اين داروها چگونه مي‌توانند بر پاسخ سيستم ايمني تاثير بگذارند.
برخي از افراد ممکن است به دليل ساير شرايط پزشکي نتوانند تيلنول يا ايبوپروفن مصرف کنند، بنابراين مهم است که هميشه قبل از مصرف هرگونه دارويي با ارائه‌دهنده خدمات پزشکي خود صحبت کنيد.
بعد از دوز دوم واکسن بهترين کار اين است که استراحت کافي داشته باشيد و مايعات بنوشيد. علائم شما بايد طي چند روز به خودي خود بهتر شوند. اگر علائم شما بهتر نشد و بدتر شد يا علائم جديدي در شما ظاهر شد، با ارائه‌دهنده مراقبت‌هاي اوليه خود تماس بگيريد.
نتيجه نهايي
درد بازو و عوارض جانبي مانند سردرد و تب ممکن است بعد از دوز دوم واکسن بيشتر باشد به اين دليل است که دوز اول سيستم ايمني را تحريک مي‌کند و دوز دوم باعث واکنش ايمني قوي‌تري مي‌شود. اغلب اين علائم بدون درمان طي چند روز برطرف مي‌شوند اما اگر برطرف نشدند با يک متخصص مراقبت‌هاي بهداشتي مشورت کنيد.
