نشان تجارت - از بین ۱۶ شهرستان استان تهران، چهار شهرستان قرچک، دماوند، ورامین و فیروزکوه فاقد سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب مرکزی هستند. شهرستان قرچک دارای سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب مرکزی نیست و نبود تصفیه‌خانه فاضلاب در این شهرستان باعث بروز مشکلاتی برای سلامت مردم و محیط زیست شده که انتشار بوی نامطبوع، رها شدن فاضلاب در جوی آب معابر و استفاده از آن در برخی فعالیت‌های کشاورزی از جمله این مشکلات است.
به گفته عزیز عبدل‌زاده - رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ورامین- این شهرستان نیز سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب ندارد. همچنین به گفته محمد فریدی - رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان دماوند- هیچ یک از شهر‌ها و روستا‌های این شهرستان دارای سیستم جمع‌آوری و تصفیه‌خانه فاضلاب نیستند و بخش زیادی از فاضلاب‌های خانگی از طریق چاه‌های جذبی سنتی تخلیه می‌شوند این در حالیست که احداث شبکه فاضلاب شهری در بخش‌هایی از این شهرستان در دست اجرا است، اما احداث سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب با وجود اینکه جانمایی شده و مجوز‌های ارزیابی زیست‌محیطی دریافت کرده هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است.
داریوش فرخی - رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان فیروزکوه- نیز به ایسنا گفته است که این شهرستان هنوز دارای تصفیه‌خانه فاضلاب نیست، اما مجوز‌های آن صادر شده و در برخی مناطق لوله‌گذاری شبکه فاضلاب انجام شده است، اما به‌دلیل مشکل در تامین اعتبارات هنوز تکمیل و راه‌اندازی نشده است.
شهرستان‌هایی که دارای نقص در شبکه جمع‌آوری و سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب هستند
این در حالیست که برخی دیگر از شهرستان‌های استان تهران نقایصی در شبکه یا سیستم تصفیه‌خانه‌های فاضلاب شهری یا صنعتی و خدماتی دارند. وضعیت نامطلوب سیستم‌های تصفیه‌خانه فاضلاب شهری و صنعتی شهرستان ملارد از محدودیت ظرفیت تصفیه‌خانه شهر ملارد تا عدم اقدام در زمینه راه‌اندازی تصفیه‌خانه فاضلاب شهر صفادشت یا رهاسازی شبانه فاضلاب در معابر شهرستان قدس - که ناشی از مشکل در تامین اعتبارات لازم جهت تکمیل و راه‌اندازی تمامی مدول‌های تصفیه‌خانه فاضلاب این شهرستان است - و اجرا نشدن پروژه‌های احداث تصفیه‌خانه فاضلاب در شهر‌های پاکدشت و شریف‌آباد در شهرستان پاکدشت از عواملی است که وضعیت فاضلاب را به یکی از معضلات زیست محیطی اصلی این شهرستان‌ها تبدیل کرده است.
بنابر آنچه فاطمه برنا - رییس اداره حفاظت محیط زیست شهر تهران- به ایسنا گفته است: سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب در برخی مناطق شهر تهران نیز کامل نیست و این موضوع مشکلات زیادی را متوجه شهروندان کرده است؛ به‌ویژه در منطقه ۲۲ که شهرک‌های مسکونی و برج‌های زیادی ساخته شده بنابراین ضرورت دارد که سیستم تصفیه فاضلاب در این منطقه توسعه پیدا کند، اما هنوز این اتفاق نیفتاده است.
وی اضافه می‌کند: در برخی دیگر از مناطق شهر نیز یا شبکه فاضلاب تکمیل و راه‌اندازی نشده یا شبکه فاضلاب تکمیل، اما سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب هنوز تکمیل و راه‌اندازی نشده است. در بعضی مناطق تهران شبکه جمع‌آوری فاضلاب ۱۰۰ درصد و در برخی مناطق ۹۰ درصد اجرا شده، اما در برخی مناطق دیگر توسعه شبکه جمع‌آوری فاضلاب اجرایی نشده، اما تنها تکمیل شبکه فاضلاب ملاک نیست و ایجاد و راه‌اندازی تصفیه‌خانه فاضلاب نیز باید به همان نسبت توسعه پیدا کند. اکنون اکثر فاضلاب کلانشهر تهران به سمت تصفیه‌خانه فاضلاب واقع در جنوب شهر می‌رود. در این شرایط ضرورت ایجاب می‌کند که تصفیه‌خانه‌ها و شبکه جمع‌آوری فاضلاب‌های پیشنهادی تکمیل شوند.
به گفته شیدا اکار - رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان شهریار- یکی از بزرگترین معضلات زیست محیطی این شهرستان نیز ورود فاضلاب شهرستان قدس به بالادست این شهرستان است که بخشی از آن تصفیه‌نشده است و وارد زمین‌های کشاورزی می‌شود در حالی‌که فاضلاب شهری شهریار مشکلی ندارد، اما روانه شدن آب‌های سطحی در بخشی از شهرک‌های مسکونی که جدا از شهر احداث شده‌اند مشکلاتی را ایجاد کرده است.
همچنین حمید ناهیدی‌فر- رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان شمیرانات - به ایسنا گفته بود که یکی از شهر‌های این شهرستان یعنی شمشک دربندسر فاقد سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب است و به‌بجز دو روستا که دارای سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب هستند و یک روستا که احداث سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب آن در دست اجرا است، حدود ۱۰ تا ۱۵ روستایی که بیش از ۱۰۰۰ نفر جمعیت دارند، فاقد سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب هستند.
با وجود اینکه اقدامات موثری در زمینه احداث و بهره‌برداری بخش‌هایی از شبکه و تصفیه‌خانه فاضلاب مرکزی در شهر‌های جدید پرند و رباط کریم در شهرستان رباط کریم صورت گرفته است، اما طبق آخرین گزارش‌های دریافتی از شرکت آب و فاضلاب جنوب غرب استان تهران هنوز برای راه‌اندازی شبکه و انشعابات فاضلاب «نصیرشهر» اقدامی نشده است. همچنین بنابر اظهارات زهره عبادتی - رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان ری - این شهرستان دارای شش شهر است و تنها شهر ری که به‌نوعی منطقه ۲۰ تهران است به‌طور کامل تحت پوشش شبکه فاضلاب است و فاضلاب آن وارد تصفیه‌خانه جنوب تهران می‌شود، اما از پنج شهر دیگر این شهرستان، مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی و جانمایی تصفیه‌خانه فاضلاب شهر‌های باقر شهر و حسن آباد انجام شده، اما هنوز به مرحله اجرایی نرسیده‌اند، تصفیه‌خانه کهریزک حدود ۵۰ درصد جمعیت شهر را پوشش می‌دهد و نیازمند ارتقا و توسعه است و برای احداث تصفیه‌خانه فاضلاب قیام دشت و قلعه نو که به‌تازگی به شهر تبدیل شده است هنوز هیچ اقدامی صورت نگرفته است.
امامعلی یگان‌زاده - رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان پیشوا - نیز به ایسنا گفته است که این شهرستان دارای تصفیه‌خانه فاضلاب شهری مناسبی است و حدود ۸۰ درصد شبکه فاضلاب توسط شرکت آب و فاضلاب این شهرستان شبکه‌گذاری شده است، اما به‌علت هزینه‌بر بودن اتصال انشعابات به داخل منازل، مشترکان تمایل زیادی به اتصال انشعابات شبکه فاضلاب به منازل خود را ندارند.
ورود فاضلاب مسکن مهر به حوضه آبریز سد ماملو
شهرستان پردیس در شمال شرق استان تهران نیز یکی دیگر از ۱۶ شهرستان استان است که دارای مشکلات عمده‌ای در زمینه شبکه‌ها و تصفیه‌خانه مرکزی فاضلاب است. حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد فاضلاب این شهرستان تصفیه می‌شود، اما آنچه مشکل فاضلاب این شهرستان را بارزتر می‌کند ورود بخش زیادی از فاضلاب مسکن مهر به رودخانه جاجرود و حوضه آبریز سد ماملو است که تامین‌کننده بخش عمده آب شرب شرق کلانشهر تهران است این در حالیست که راه‌اندازی تصفیه‌خانه فاضلاب شهرستان پردیس از سال ۹۰- ۸۹ در دستور کار قرار گرفته است یعنی زمانی که شهرستان پردیس ایجاد شد زیرساخت‌های آن فراهم نشده بود و این مساله تبعات زیست محیطی جبران ناپذیری را برای منطقه، این شهرستان همچنین کلانشهر تهران به‌دنبال داشته است.
فاضلاب بهارستان و اسلامشهر و بوی نامطبوع مسیر فرودگاه امام
در زمینه موضوع فاضلاب باید گفت که وضعیت نامطلوب فاضلاب شهرستان‌های بهارستان و اسلامشهر باعث شده که به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی انتشار بوی نامطبوع در فرودگاه بین‌المللی امام شناخته شوند؛ بوی نامطبوعی که طی سال‌های اخیر به یکی از بربحث‌ترین و بزرگترین مشکلات زیست محیطی تهران تبدیل شده است. حدود چهار سال از استشمام بوی نامطبوع در مسیر فرودگاه بین‌المللی امام خمینی می‌گذرد و اسفند ماه سال ۹۷ عیسی کلانتری - رییس سازمان حفاظت محیط زیست- از گله‌مندی مقام معظم رهبری و رئیس جمهوری از این موضوع و دستوررهبر انقلاب برای رفع این معضل تا پایان دولت دوازدهم خبر داده بود.
مساله انتشار بوی نامطبوع در مسیر فرودگاه بین‌المللی از دلایلی است که بر اهمیت رسیدگی به وضعیت فاضلاب‌های این دو شهرستان افزوده است. لازم به ذکر است که کانال فاضلابی که از بالا دست وارد شهرستان بهارستان می‌شود و گاهی از میان مزارع و اراضی کشاورزی می‌گذرد، در برخی مواقع مورد سوءاستفاده برخی کشاورزان جهت آبیاری محصولات کشاورزی قرار می‌گیرد علاوه‌بر اینکه این کانال خود دارای فاضلاب است و فاضلاب‌های شهری نیز داخل آن تخلیه می‌شوند.
تیر ماه سال جاری بود که الهه بیگی - رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان اسلامشهر- به ایسنا گفت که یکی از معضلات بزرگ این شهرستان عدم بهره‌برداری نهایی از تصفیه‌خانه فاضلاب‌های شهری است و ورود فاضلاب شهری به اراضی کشاورزی مشکلات بهداشتی و زیست محیطی بسیاری به‌همراه دارد. همچنین فاضلاب‌های اسلامشهر به‌ویژه فاضلاب مربوط به آشپزخانه یا حمام خانه‌ها در بافت قدیمی و فرسوده شهرستان هنوز وارد جوی یا کانال‌های آب سطحی شهر می‌شود که ایجاد آلودگی در خاک و منابع آب زیرزمینی را در پی دارد. سه ماه پس از انتشار این خبر بیگی از احداث و بهره برداری از هفت سیستم تصفیه خانه فاضلاب با اعتباری بالغ بر ۱۷۲ میلیارد تومان برای رعایت الزامات محیط زیستی، کاهش اثرات آلاینده و جلوگیری از بوی نامطبوع در حوزه این شهرستان خبر داد. رییس اداره حفاظت محیط زیست این شهرستان به‌تازگی به ایسنا گفت: یکی از بزرگترین تصفیه‌خانه‌های فاضلاب که مربوط به یکی از شرکت‌های لبنی است با مساحت حدود ٦٠٠٠ متر مربع در دهه فجر توسط استاندار مورد بهره‌برداری قرار گرفت.
این واقعیت قابل کتمان نیست که تولید فاضلاب جزء جدایی ناپذیر از زندگی بشر است بنابراین جمع‌آوری درست و تصفیه آن از اهمیت زیادی برخوردار است. مهدی اسماعیلی بیدهندی - عضو هیئت علمی محیط زیست دانشگاه تهران- ضمن اشاره به اینکه فاضلابی که در شهر‌ها تولید می‌شود یک منبع آلاینده است و تا زمانی که بشر زندگی می‌کند، وجود خواهد داشت، به ایسنا می‌گوید: فاضلاب به آبی گفته می‌شود که پس از مصرف توسط مصرف کننده حقیقی یا حقوقی از جمله انسان، کارخانه‌ها یا بیمارستان‌ها... دچار تغییراتی می‌شود. انواع فاضلاب‌ها را می‌توان در سه دسته اصلی فاضلاب شهری، صنعتی و کشاورزی تقسیم‌بندی کرد.
وی ادامه می‌دهد: بخش عمده‌ای از فاضلاب‌هایی که در شهر تولید می‌شوند، فاضلاب انسانی و بخش دیگر آن‌ها حاصل از فعالیت‌هایی مانند شست وشوی ظروف، لباس و استحمام هستند علاوه‌بر این روان‌آب‌هایی که در طول معابر شهری بر اثر نزولات جوی به راه می‌افتد جزو فاضلاب شهری به حساب می‌آید.
این کارشناس محیط زیست و آب و فاضلاب ضمن بیان اینکه بخشی از مصارف غذایی و دارویی انسان‌ها در قالب فاضلاب تولیدی دفع می‌شود، تصریح می‌کند: فاضلاب‌های انسانی حاوی مقداری املاح معدنی، ترکیبات شیمیایی یا دارویی و مواد بیولوژیک مانند میکروارگانیسم‌ها هستند که بخش عمده‌ای از آن‌ها می‌تواند پاتوژن یا بیماری‌زا باشد.
به گفته اسماعیلی، یکی از هدف‌های اصلی جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب جلوگیری از ورود این منبع آلوده به محیط زیست است چراکه در گذشته که فاضلاب از طریق چاه‌های جذبی تخلیه و وارد محیط می‌شد باعث ایجاد آلودگی می‌شد این در حالیست که اکنون با افزایش جمعیت شهر‌ها حجم فاضلاب تولیدی نیز افزایش پیدا کرده است؛ بنابراین تخلیه فاضلاب در محیط و جمع‌آوری و تصفیه نکردن اصولی آن مخاطرات زیادی را برای محیط زیست به‌همراه خواهد داشت.
ضرورت جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب با توجه به بحران کم‌آبی و خشکسالی کشور
وی می‌افزاید: از طرف دیگر به‌لحاظ بهداشتی نیز جمع‌آوری و تصفیه نشدن فاضلاب تولیدی سلامت جوامع شهری که تحت تاثیر آن قرار می‌گیرند را نیز به‌شدت به خطر می‌اندازد و می‌تواند موجب ابتلا به بیماری‌های مختلفی چه به‌صورت مستقیم و چه به‌صورت غیر مستقیم شود. از این منظر از مهمترین هدف‌های جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب حفظ محیط زیست، افزایش سلامت و بهداشت عمومی جامعه است همچنین با توجه به وجود بحران‌های کم‌آبی و خشکسالی - که طی دهه‌های اخیر در کشور با آن روبه‌رو بوده‌ایم - می‌توان از جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب در راستای مدیریت پایدار منابع آب به‌عنوان منبع آب غیر متعارف و پایدار برای مصارف قابل کاربرد از جمله کشاورزی و آبیاری فضای سبز و تغذیه آبخوان‌ها استفاده کرد.
شبکه‌گذاری فاضلاب باید حین بنا شدن شهر‌های جدید انجام شود
این کارشناس محیط زیست و آب و فاضلاب در پاسخ به این پرسش ایسنا که با توجه به ایجاد شهر‌های جدید در استان تهران طی سال‌های اخیر، چقدر شبکه‌گذاری و راه‌اندازی سیستم تصفیه‌خانه فاضلاب حین ایجاد شهر‌های جدید اهمیت دارد؟ تاکید می‌کند: شبکه جمع‌آوری فاضلاب یکی از مهمترین زیرساخت‌هایی است که باید در زمان ایجاد مجموعه شهری جدید در کنار عوامل دیگری از جمله شبکه برق و آب لحاظ و دیده شود، چراکه راه‌اندازی شبکه فاضلاب پس از بنا شدن شهری جدید هم هزینه‌های بسیار زیادی را به‌همراه دارد و هم امکان اجرای آن به نحو اصولی دیگر امکان‌پذیر نخواهد بود. از این رو لازم است شبکه‌گذاری فاضلاب از ابتدای پروژه‌های ایجاد شهر‌های جدید در برنامه‌ریزی‌ها مورد توجه قرار گیرد.
به گفته اسماعیل یکپارچه نبودن نهاد‌ها و دستگاه‌هایی که وظیفه برنامه‌ریزی برای مکان‌یابی و استقرار یک مجموعه شهری جدید را برعهده دارند با دستگاه‌هایی که اعتبارات لازم را تامین می‌کنند و مجموعه‌هایی که عملیات اجرای این پروژه‌های را عهده دار هستند باعث به‌وجود آمدن چنین مشکلاتی می‌شود بگونه‌ای که برخی موضوعات مهم مانند ایجاد شبکه جمع‌آوری فاضلاب، تعیین محل دفع پسماند و … به پس از ایجاد شهر موکول می‌شود و این امر همانطور که تاکنون هم شاهد بوده‌ایم باعث بروز مشکلات زیادی برای این مناطق می‌شوند.
بنابر اطلاعات وبسایت شرکت آب و فاضلاب استان تهران، وظیفه شرکت آب و فاضلاب استان تهران توزیع آب آشامیدنی و بهداشتی و جمع‌آوری بهداشتی فاضلاب مناطق شهری استان تهران است. شرکت آب و فاضلاب تهران عهده‌دار وظیفه جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب تمامی شهرستان‌ها و شهر‌های استان تهران است، اما به نظر می‌رسد که با توجه به رشد فزاینده جمعیت شهر‌ها تاکنون موفق به پوشش تمامی بخش‌های این استان نبوده است. از این رو ضرورت دارد تمامی دستگاه‌های متولی از جمله سازمان حفاطت محیط زیست، شرکت آب و فاضلاب استان تهران و مدیریت شهری در زمینه برنامه‌ریزی و تامین اعتبارات مورد نیاز جهت راه‌اندازی، تکمیل و توسعه شبکه جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب این استان اقدام جدی کنند.
